حضرت آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی در 7 تیر 1401 در دیدار آقای رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از بازگشت قره باغ به آذربایجان ابراز خرسندی کردند و گفتند: «اگر سیاستی وجود داشته باشد. با بستن مرز ایران و ارمنستان، جمهوری اسلامی مخالفت خواهد کرد. زیرا این مرز هزاران سال راه ارتباطی بوده است. وی همچنین در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه گفت: جمهوری اسلامی هرگز سیاست ها و برنامه هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، تحمل نخواهد کرد. برای تبیین جایگاه رهبر معظم انقلاب در این زمینه چند نکته قابل ذکر است.
اولین جنگ در قره باغ در سال 1988 آغاز شد و ارامنه قره باغ خواستار الحاق این جمهوری خودمختار که در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان قرار داشت به ارمنستان شدند. این جنگ در نهایت منجر به انعقاد توافقنامه آتش بس در سال 1994 شد. در حالی که ارمنستان هفت شهر جمهوری آذربایجان را به نشانه حمایت از استقلال قره باغ اشغال کرد. جنگ دوم قره باغ در 27 سپتامبر 2020 با حمله جمهوری آذربایجان به ارمنستان به منظور آزادسازی سرزمین های اشغالی آغاز شد و در آغاز این جنگ، جمهوری اسلامی ایران از تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد. آذربایجان در اجرای سیاست اصولی خود مانند همیشه و رهبر انقلاب در سخنان خود، جنگ را حادثه تلخی دانستند که امنیت منطقه را تهدید می کند و گفت: این جنگ حادثه تلخی است و امنیت منطقه را تهدید می کند و باید هر چه زودتر تمام شود و البته تمام اراضی آذربایجان که توسط ارمنستان اشغال شده بود انجام شده است، باید آزاد شود و به خود آذربایجان بازگردانده شود. [زیرا] که متعلق به آذربایجان است. وی در 22 مرداد 1398 در ادامه این اظهارات بر ضرورت حفظ مرزهای جغرافیایی پذیرفته شده دو طرف تاکید کرد.
حفظ حاکمیت ارمنستان بر سیونیک
جنگ دوم قره باغ پس از 44 روز در 10 نوامبر با وساطت روسیه پایان یافت و در نتیجه قرارداد مسکو هفت شهر متعلق به جمهوری آذربایجان که در تصرف ارمنستان بود آزاد شدند. بازگشت سرزمین های اشغالی به جمهوری آذربایجان مژده ای بود و باعث خوشحالی دولت و ملت مسلمان ایران شد. طبق بند 9 توافق آتش بس، جمهوری ارمنستان قرار بود ضمن حفظ حاکمیت خود بر استان سیونیک که آذربایجان آن را زنگزور می نامد، ارتباط حمل و نقل بین سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین کند. حدود یک ماه بعد روزنامه ینی زوان جمهوری آذربایجان مدعی شد که ارمنستان دارایی لازم برای نظارت بر عبور این کریدور را ندارد و باکو در قرارداد مسکو شرط آتش بس برای ارمنستان گذاشته است. برای افتتاح کریدور زنگزور و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نیز این شرط را پذیرفت.
اگرچه مقامات ارمنستان این خبر را تکذیب کردند. اما در آذر 1400، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، تلویحاً استان سیونیک ارمنستان را با ادعای تاریخی بخشی از خاک جمهوری آذربایجان خواند و گفت: ارمنستان و تمام دنیا در طول جنگ دیدند که هیچ یکی می تواند ما را متوقف کند.” از آنها خواستم به ما زمان بدهند تا زمینمان را پس بگیریم. و الان هم همینو میگم به ما بگویید چه زمانی کریدور زنگزور بدون مشکل باز می شود. وزارت امور خارجه ارمنستان در بیانیه ای این اظهارات را تهدیدی برای تمامیت ارضی این کشور خواند و تاکید کرد که سخنان رئیس جمهور آذربایجان با تفاهمات صورت گرفته در روسیه مغایرت دارد. ارمنستان نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی در دسامبر 1400 اعلام کرد که در این مورد مذاکره نخواهد کرد و ارمنستان اجازه نخواهد داد بخشی از خاک این جمهوری به نام دالان توسط جمهوری آذربایجان یا هر کشور دیگری تصرف شود.
ناتو و آرزوی رسیدن به دریای خزر
در این لحظه ترکیه با حمایت از جمهوری آذربایجان، ادعاهای تاریخی را که تمامیت ارضی ارمنستان را نقض کرده و مرزهای جغرافیایی پذیرفته شده را تغییر داده است، تکرار کرد. ترکیه از دیرباز سعی کرده از مسیر نخجوان – باکو از طریق مسیر ارمنستان برای رسیدن به دریای خزر استفاده کند و ارمنستان نیز به دلیل اختلافات دیرینه با ترکیه با آن مخالف بوده است.
نکته دوم این است که ناتو پس از فروپاشی شوروی با نزدیک شدن به حرکت به سمت شرق، سعی کرد از مسیر نخجوان – باکو به دریای خزر دسترسی پیدا کند و به کمک ترکیه به مرز روسیه برسد. عضو ناتو بر این اساس اعضای ناتو نیز از گشایش مسیری حمایت کردند که با تغییر مرز ارمنستان، ترکیه را به باکو متصل کند. پس از این اتفاقات، جمهوری آذربایجان نیروهای نظامی خود را از شهر کلبجار در خاک خود به شهرهای گوریس و سیسیان ارمنستان اعزام کرد و همزمان رزمایش مشترکی بین کشورهای آذربایجان، ترکیه و پاکستان برگزار شد. در نخجوان این تصور عمومی ایجاد شد که جمهوری آذربایجان با قطع ارتباط ارمنستان و ایران در تلاش است تمامیت ارضی ارمنستان را تضعیف کند و در شمال استان سیونیک پیشروی کند و مرزهای جغرافیایی را تغییر دهد.
شواهد نشان می دهد که در پشت صحنه، رژیم صهیونیستی از تشدید اختلافات بین آذربایجان و ارمنستان و به ویژه مسدود شدن مرز ایران و ارمنستان حمایت می کند. در همین راستا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در 20 آنلاین 1400 در ارتباط تصویری با دانشجویان دانشگاه افسری امام حسین (ع) نکات مهمی را در رابطه با حوادث جاری کشورهای همسایه شمال غرب ایران ارائه کردند. وی با تاکید بر اینکه همه باید تلاش کنند تا ارتش ها مستقل، متکی به مردم و هم افزایی با دیگر ارتش های همسایه و دیگر ارتش های منطقه باشند، گفت: این اتفاقاتی که در شمال غرب کشور ما در حال رخ دادن است، در برخی موارد. همسایه ها، چیزهایی هست که باید با این منطق حل شود. البته کشور ما و نیروهای مسلح ما عقلانی عمل می کنند. در همه چیز روش، روش عقلانیت است – اقتدار با عقلانیت می آید – و خوب است دیگران هم عقلانی رفتار کنند و نگذارند این منطقه دچار مشکل شود. رهبر انقلاب همچنین توصیه های خیرخواهانه ای به برخی کشورهای منطقه کردند و گفتند: کسانی که برای برادرانشان چاه می کنند ابتدا خودشان در چاه می افتند. من در لاکیه چاهی حفر کردم و این اتفاق افتاد.» پس از آن، رزمایش عظیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که در شمال غرب کشور به نام خیبر برگزار شد، به عنوان یک اقدام پیشگیرانه، امنیت منطقه را تقویت کرد و در رویکردهای همسایگان ایران تجدید نظر کرد.
مخالفت صریح جمهوری اسلامی با نقض تمامیت ارضی همسایگان
جمهوری اسلامی ایران با یک سیاست اصولی و منطقی از تمامیت ارضی کشورهای همسایه حمایت می کند و با مخالفت با اشغال یا تجزیه این کشورها، بر تغییرناپذیری مرزهای جغرافیایی پافشاری می کند. همانطور که ایران مخالف اشغال قره باغ و هفت شهر دیگر آذربایجان توسط ارمنستان بود، با اشغال بخش هایی از ارمنستان به بهانه اتصال ترکیه به باکو نیز مخالف است. دلیل آن این است که نقض تمامیت ارضی کشورها و تغییر مرزهای جغرافیایی باعث آسیب جدی و تهدیدات امنیتی برای منطقه می شود و پیشرفت اقتصادی کشورها را مختل می کند. خوشبختانه با کاهش اختلافات بین باکو و ایروان و تمایل طرفین برای حل مسالمت آمیز اختلافات، احتمال درگیری بین دو کشور کاهش یافته است. اما تحریک ناتو ترکیه برای عبور از ارمنستان و رسیدن به دریای خزر ادامه دارد.
در این لحظه که به دلیل جنگ در اوکراین امکان بازطراحی برای تغییر مرزهای جغرافیایی وجود دارد، اعلام موضع آیت الله خامنه ای در دیدار روسای جمهور ترکیه و روسیه مهم تلقی می شود. این اظهارات مبنی بر خرسندی از بازگشت قره باغ به آذربایجان و همچنین مخالفت با قطع مرزهای هزار ساله ایران و ارمنستان نشان از احترام به تمامیت ارضی همسایگان و یکی از مهمترین ارکان کشورمان است. سیاست همسایگی کشور همه همسایگان ایران می توانند در این زمینه به ایران اعتماد و تکیه کنند و در تامین امنیت منطقه مشارکت مسئولانه داشته باشند. ایران به عنوان بخش مهمی از راه باستانی ابریشم، پیوندی بود که کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را با سایر مناطق آسیا و اروپا و آفریقا وصل می کرد و همواره از حمل و نقل کالا و مسافر در چهارچوب حمایت می کرد. حفظ تمامیت ارضی کشورهای منطقه البته همکاری و هماهنگی سه کشور دوست و همسایه ایران، روسیه و ترکیه موجب حفظ ثبات و امنیت منطقه در راستای حفظ مرزهای جغرافیایی و جلوگیری از حضور کشورهای خارجی خواهد شد.
اولین جنگ در قره باغ در سال 1988 آغاز شد و ارامنه قره باغ خواستار الحاق این جمهوری خودمختار که در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان قرار داشت به ارمنستان شدند. این جنگ در نهایت منجر به انعقاد توافقنامه آتش بس در سال 1994 شد. در حالی که ارمنستان هفت شهر جمهوری آذربایجان را به نشانه حمایت از استقلال قره باغ اشغال کرد. جنگ دوم قره باغ در 27 سپتامبر 2020 با حمله جمهوری آذربایجان به ارمنستان به منظور آزادسازی سرزمین های اشغالی آغاز شد و در آغاز این جنگ، جمهوری اسلامی ایران از تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد. آذربایجان در اجرای سیاست اصولی خود مانند همیشه و رهبر انقلاب در سخنان خود، جنگ را حادثه تلخی دانستند که امنیت منطقه را تهدید می کند و گفت: این جنگ حادثه تلخی است و امنیت منطقه را تهدید می کند و باید هر چه زودتر تمام شود و البته تمام اراضی آذربایجان که توسط ارمنستان اشغال شده بود انجام شده است، باید آزاد شود و به خود آذربایجان بازگردانده شود. [زیرا] که متعلق به آذربایجان است. وی در 22 مرداد 1398 در ادامه این اظهارات بر ضرورت حفظ مرزهای جغرافیایی پذیرفته شده دو طرف تاکید کرد.
حفظ حاکمیت ارمنستان بر سیونیک
جنگ دوم قره باغ پس از 44 روز در 10 نوامبر با وساطت روسیه پایان یافت و در نتیجه قرارداد مسکو هفت شهر متعلق به جمهوری آذربایجان که در تصرف ارمنستان بود آزاد شدند. بازگشت سرزمین های اشغالی به جمهوری آذربایجان مژده ای بود و باعث خوشحالی دولت و ملت مسلمان ایران شد. طبق بند 9 توافق آتش بس، جمهوری ارمنستان قرار بود ضمن حفظ حاکمیت خود بر استان سیونیک که آذربایجان آن را زنگزور می نامد، ارتباط حمل و نقل بین سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین کند. حدود یک ماه بعد روزنامه ینی زوان جمهوری آذربایجان مدعی شد که ارمنستان دارایی لازم برای نظارت بر عبور این کریدور را ندارد و باکو در قرارداد مسکو شرط آتش بس برای ارمنستان گذاشته است. برای افتتاح کریدور زنگزور و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نیز این شرط را پذیرفت.
اگرچه مقامات ارمنستان این خبر را تکذیب کردند. اما در آذر 1400، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، تلویحاً استان سیونیک ارمنستان را با ادعای تاریخی بخشی از خاک جمهوری آذربایجان خواند و گفت: ارمنستان و تمام دنیا در طول جنگ دیدند که هیچ یکی می تواند ما را متوقف کند.” از آنها خواستم به ما زمان بدهند تا زمینمان را پس بگیریم. و الان هم همینو میگم به ما بگویید چه زمانی کریدور زنگزور بدون مشکل باز می شود. وزارت امور خارجه ارمنستان در بیانیه ای این اظهارات را تهدیدی برای تمامیت ارضی این کشور خواند و تاکید کرد که سخنان رئیس جمهور آذربایجان با تفاهمات صورت گرفته در روسیه مغایرت دارد. ارمنستان نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی در دسامبر 1400 اعلام کرد که در این مورد مذاکره نخواهد کرد و ارمنستان اجازه نخواهد داد بخشی از خاک این جمهوری به نام دالان توسط جمهوری آذربایجان یا هر کشور دیگری تصرف شود.
ناتو و آرزوی رسیدن به دریای خزر
در این لحظه ترکیه با حمایت از جمهوری آذربایجان، ادعاهای تاریخی را که تمامیت ارضی ارمنستان را نقض کرده و مرزهای جغرافیایی پذیرفته شده را تغییر داده است، تکرار کرد. ترکیه از دیرباز سعی کرده از مسیر نخجوان – باکو از طریق مسیر ارمنستان برای رسیدن به دریای خزر استفاده کند و ارمنستان نیز به دلیل اختلافات دیرینه با ترکیه با آن مخالف بوده است.
نکته دوم این است که ناتو پس از فروپاشی شوروی با نزدیک شدن به حرکت به سمت شرق، سعی کرد از مسیر نخجوان – باکو به دریای خزر دسترسی پیدا کند و به کمک ترکیه به مرز روسیه برسد. عضو ناتو بر این اساس اعضای ناتو نیز از گشایش مسیری حمایت کردند که با تغییر مرز ارمنستان، ترکیه را به باکو متصل کند. پس از این اتفاقات، جمهوری آذربایجان نیروهای نظامی خود را از شهر کلبجار در خاک خود به شهرهای گوریس و سیسیان ارمنستان اعزام کرد و همزمان رزمایش مشترکی بین کشورهای آذربایجان، ترکیه و پاکستان برگزار شد. در نخجوان این تصور عمومی ایجاد شد که جمهوری آذربایجان با قطع ارتباط ارمنستان و ایران در تلاش است تمامیت ارضی ارمنستان را تضعیف کند و در شمال استان سیونیک پیشروی کند و مرزهای جغرافیایی را تغییر دهد.
شواهد نشان می دهد که در پشت صحنه، رژیم صهیونیستی از تشدید اختلافات بین آذربایجان و ارمنستان و به ویژه مسدود شدن مرز ایران و ارمنستان حمایت می کند. در همین راستا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در 20 آنلاین 1400 در ارتباط تصویری با دانشجویان دانشگاه افسری امام حسین (ع) نکات مهمی را در رابطه با حوادث جاری کشورهای همسایه شمال غرب ایران ارائه کردند. وی با تاکید بر اینکه همه باید تلاش کنند تا ارتش ها مستقل، متکی به مردم و هم افزایی با دیگر ارتش های همسایه و دیگر ارتش های منطقه باشند، گفت: این اتفاقاتی که در شمال غرب کشور ما در حال رخ دادن است، در برخی موارد. همسایه ها، چیزهایی هست که باید با این منطق حل شود. البته کشور ما و نیروهای مسلح ما عقلانی عمل می کنند. در همه چیز روش، روش عقلانیت است – اقتدار با عقلانیت می آید – و خوب است دیگران هم عقلانی رفتار کنند و نگذارند این منطقه دچار مشکل شود. رهبر انقلاب همچنین توصیه های خیرخواهانه ای به برخی کشورهای منطقه کردند و گفتند: کسانی که برای برادرانشان چاه می کنند ابتدا خودشان در چاه می افتند. من در لاکیه چاهی حفر کردم و این اتفاق افتاد.» پس از آن، رزمایش عظیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که در شمال غرب کشور به نام خیبر برگزار شد، به عنوان یک اقدام پیشگیرانه، امنیت منطقه را تقویت کرد و در رویکردهای همسایگان ایران تجدید نظر کرد.
مخالفت صریح جمهوری اسلامی با نقض تمامیت ارضی همسایگان
جمهوری اسلامی ایران با یک سیاست اصولی و منطقی از تمامیت ارضی کشورهای همسایه حمایت می کند و با مخالفت با اشغال یا تجزیه این کشورها، بر تغییرناپذیری مرزهای جغرافیایی پافشاری می کند. همانطور که ایران مخالف اشغال قره باغ و هفت شهر دیگر آذربایجان توسط ارمنستان بود، با اشغال بخش هایی از ارمنستان به بهانه اتصال ترکیه به باکو نیز مخالف است. دلیل آن این است که نقض تمامیت ارضی کشورها و تغییر مرزهای جغرافیایی باعث آسیب جدی و تهدیدات امنیتی برای منطقه می شود و پیشرفت اقتصادی کشورها را مختل می کند. خوشبختانه با کاهش اختلافات بین باکو و ایروان و تمایل طرفین برای حل مسالمت آمیز اختلافات، احتمال درگیری بین دو کشور کاهش یافته است. اما تحریک ناتو ترکیه برای عبور از ارمنستان و رسیدن به دریای خزر ادامه دارد.
در این لحظه که به دلیل جنگ در اوکراین امکان بازطراحی برای تغییر مرزهای جغرافیایی وجود دارد، اعلام موضع آیت الله خامنه ای در دیدار روسای جمهور ترکیه و روسیه مهم تلقی می شود. این اظهارات مبنی بر خرسندی از بازگشت قره باغ به آذربایجان و همچنین مخالفت با قطع مرزهای هزار ساله ایران و ارمنستان نشان از احترام به تمامیت ارضی همسایگان و یکی از مهمترین ارکان کشورمان است. سیاست همسایگی کشور همه همسایگان ایران می توانند در این زمینه به ایران اعتماد و تکیه کنند و در تامین امنیت منطقه مشارکت مسئولانه داشته باشند. ایران به عنوان بخش مهمی از راه باستانی ابریشم، پیوندی بود که کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را با سایر مناطق آسیا و اروپا و آفریقا وصل می کرد و همواره از حمل و نقل کالا و مسافر در چهارچوب حمایت می کرد. حفظ تمامیت ارضی کشورهای منطقه البته همکاری و هماهنگی سه کشور دوست و همسایه ایران، روسیه و ترکیه موجب حفظ ثبات و امنیت منطقه در راستای حفظ مرزهای جغرافیایی و جلوگیری از حضور کشورهای خارجی خواهد شد.