در مباحث پیشین در به مقایسه دو پرداختیم که از نکات جالب توجه در آسانسورهای هیدرولیک نبود موتورخانه آسانسور در سازه ساختمان بود. لیکن آسانسورهای هیدرولیک به علت محدودیت‌های نصب بالاخص در ساختمان‌های بالای پنج طبقه، مورد استفاده چندانی با توجه به محبوبیت و کیفیت بهتر نیستند. با توجه به این امر در می‌یابیم که استفاده از آسانسورهای کششی طراحان را مجاب به استفاده از موتورخانه خواهند نمود که این مهم دارای شرایط و ضوابط ویژه خود می‌باشد.
در این مقاله سعی داریم با توجه به مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان به بررسی ضوابط موتورخانه آسانسور بپردازیم.
در ذیل به بخشی از این ضوابط اشاره خواهد شد:
- بهترین محل جانمایی موتورخانه (در صورت وجود) در بالای چاه آسانسور است، هرچند که ممکن است به دلیل پاره‌ای محدودیت‌ها، موتورخانه در پایین یا کنار چاه آسانسور باشد. فضای موتورخانه باید به اندازه‌ای باشد که امکان جای دادن تجهیزات، فضای مناسب جهت تردد ایمن افراد مجاز و تعمیرات احتمالی را دارا باشد.
- ابعاد موتورخانه (در صورت وجود) باید طبق نقشه‌ها و جدول‌های پیوست 2 طراحی و اجرا گردد. در صورت عدم امکان لحاظ هر یک از این ابعاد در طراحی موتورخانه، موارد زیر باید رعایت شود.
الف) حداقل فضای باز در جلوی تابلوهای کنترل آسانسور 700 میلی‌متر باشد؛
ب) حداقل معبر برای عبور از کنار تجهیزات ثابت 400 میلی‌متر باشد؛
پ) حداقل معبر برای عبور از کنار تجهیزات در حال چرخش 500 میلی‌متر باشد؛
ت) حداقل ارتفاع موتورخانه در نواحی تردد و دسترسی 2000 میلی‌متر باشد؛
ث) حداقل ارتفاع از روی قطعات در حال چرخش تا زیر سقف موتورخانه 300 میلی‌متر باشد؛
ج) در صورتی که اختلاف ارتفاع بین سطوح داخل موتورخانه بیش از 500 میلی‌متر باشد سطح بالاتر باید با نرده محصور شود و برای دسترسی به آن نردبانی تعبیه شود.
چ) سطح کاری معادل حداقل 500 * 600 میلی‌متر اطراف تجهیزات چرخنده (کنترل کننده مکانیکی سرعت فلکه‌ها و… ) تعبیه شود.
- در صورتی که موتورخانه (در صورت وجود) برای بیش از یک آسانسور استفاده شود حداقل ابعاد موتورخانه مشترک از جدول (15-2-2-5-3) محاسبه گردد. (جهت روئت جدول مذکور به صفحه 22 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان مراجعه نمایید)
- بازشوی در موتورخانه (درصورت وجود) باید دارای حداقل 900 میلی‌متر عرض و 2000 میلی‌متر ارتفاع باشد. بازشوی در باید به سمت بیرون، دارای قفل و کلید مطمئن بوده و در اختیار افراد صاحب صلاحیت قرار گیرد. قفل در موتورخانه باید به‌گونه‌ای باشد که از داخل بدون کلید و از بیرون با کلید باز شود.
راه عمومی برای ورود به موتورخانه و محل فلکه‌ها باید:
الف) دارای وسیله روشنایی دائمی مناسبی باشد که امکان روشن نمودن آن قبل از ورود فراهم باشد.
ب) تردد از آن تحت هر شرایطی با ایمنی کافی و بدون نیاز به ورود محوطه‌های خصوصی فراهم باشد.
راه‌های دسترسی به موتورخانه و ورودی‌ها باید حداقل 2000 میلی‌متر ارتفاع داشته باشند. به جز در مورد در موتورخانه در صورت وجود مانعی با ارتفاع کمتر از 400 میلی‌متر این اندازه‌گیری از کف به عمل می‌آید.
- در صورتی که نتوان از پله2های معمول دائمی برای دسترسی به موتورخانه استفاده نمود. باید نردبان اختصاصی ایمن و غیرلغزنده دائمی برای دسترسی به موتورخانه تعبیه گردد.
استفاده از نردبان تحت شرایط زیر امکان‌پذیر می‌باشد:
الف) خطر لغزش و واژگونی نداشته باشد؛
ب) هنگام قرارگیری در محل، زاویه‌ای بین 70 و 76 درجه با افق داشته باشند، مگر اینکه به صورت ثابت بوده و ارتفاعشان از 5/1 متر کمتر نباشد؛
پ) باید منحصراً به منظور چنین استفاده‌ای بوده و همواره در مجاورت محل دسترسی نگهداری شوند، پیش‌بینی‌های لازم به این منظور ضروری می‌باشد.
ت) نزدیک به انتهای نردبان باید یک یا چند دستگیره که به سهولت قابل دسترسی باشند، قرار گیرد؛
ث) باید قبل از گذاشتن نردبان، نقاط اتصال پیش‌بینی شده باشند.
- برای جلوگیری از سقوط اجسام خارجی به داخل چاه باید لبه‌هایی به ارتفاع 50 میلی‌متر در اطراف کلیه سوراخ‌های باز کف موتورخانه ایجاد شود.
- به منظور جابجایی تجهیزات، باید مونوریل دائمی در سقف موتورخانه پیش‌بینی شود، در غیر این صورت باید قلابی در مرکز چاه آسانسور و یا بالای سیستم محرکه آسانسور و در زیر سقف موتورخانه نصب گردد. به طوری که بارهای وارده مطابق جدول (15-2-2-5-7) را تحمل نماید. (جهت روئت جدول مذکور به صفحه 23 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان مراجعه نمایید)
- روشنایی داخل موتورخانه باید به میزان حداقل 200 لوکس در کف و اطراف کلیه نواحی تردد و دسترسی تأمین گردد. همچنین باید حداقل یک پریز در موتورخانه نصب گردد.
- دمای فضای داخل موتورخانه حتی در زمان کارکرد آسانسور باید بین 5+ تا 40+ درجه سانتی‌گراد باشد. بدین منظور بایستی موتورخانه به شکل مناسبی تهویه شود. چنانچه تهویه چاه از طریق موتورخانه (درصورت وجود) انجام گیرد لازم است این امر در محاسبات منظور گردد.
- مهندسان محاسب باید نقشه سازه، جانمایی و مجموع نیروهای وارده به کف موتورخانه و تجهیزات نصب شده را محاسبه یا از شرکت‌های معتبر آسانسور اخذ نمایند و با در نظر گرفتن ضرایب ایمنی لازم محاسبات را کنترل نموده ضمن بررسی هرگونه ضعف در اثر سوراخ‌ها و شکاف‌ها، از استحکام سازه اطمینان یابند.
- در صورتی که سرعت آسانسور بیش از 5/2 متر بر ثانیه باشد موتورخانه باید در بالای چاه آسانسور باشد.
- در صورتی که سیستم محرکه آسانسور و تجهیزات در موتورخانه قرار گرند، لازم است از این فضا فقط برای استقرار تجهیزات آسانسور استفاده شود.
تجهیزات زیر می‌تواند در موتورخانه وجود داشته باشد:
الف) سیستم محرکه آسانسورهای خدماتی و پلکان برقی؛
ب) تجهیزات تهویه مطبوع یا حرارتی مربوط به این فضاها، به جز سیستم‌های گرمایش با بخار و تأسیسات گرمایش آب با فشار بالا؛حس‌گرهای آتش یا سیستم اطفای حریق، با دمای عملکرد بالا، مناسب برای تجهیزات برقی، پایدار در دوره زمانی معین و محافظت شده به طور مناسب در برابر ضربات اتفاقی.
– کف موتورخانه باید از مصالح غیر لغزنده مانند بتن ماله‌کشی شده یا ورق آج‌دار ساخته شده باشد.
پایان بخش ششمآسانسور از جمله تجهیزات و دستگاه‌های الکترو مکانیکی است که امروزه در تمامی ساختمان‌ها و آپارتمان‌ها دست کم یک نمونه از آن وجود دارد. آسانسورهای کششی و آسانسورهای هیدرولیک از متداول‌ترین انواع آسانسور در ساختمان‌های امروزی است. در این میان آسانسور کششی از آن دسته آسانسورهایی است که نیاز به یک موتورخانه آسانسور جهت نصب و قرارگیری تجهیزاتی نظیر موتور آسانسور و تابلو فرمان و… دارد. به مانند سایر قسمت‌های آسانسور، موتورخانه آسانسور نیز نیاز به رعایت استانداردهای خاصی برای طراحی دارد. این استانداردها برای افزایش ایمنی و امنیت موتورخانه آسانسور الزامی می‌باشند. در این صفحه قصد دارد مروری بر تمامی استانداردها و ضوابط مربوط به مورتوخانه آسانسور بیندازد. پس با کلمان همراه باشید.
استاندارد موتورخانه آسانسور
در مبحث 15 مقررات ملی ساختمان در مورد نکات کاملی ارائه شده است. این نکات شامل موارد زیر می‌باشد:
- هرچند که احتمال دارد بنا بر محدودیت‌هایی موتورخانه آسانسور در یا در کناره‌های چاه آسانسور نصب شود اما بهترین مکان برای احداث موتورخانه در بالاترین نقطه از چاه آسانسور می‌باشد.
- فضا و ابعاد موتورخانه آسانسور باید به گونه‌ای باشد که به راحتی بتوان تجهیزات و که در موتورخانه جای دارند را در آن نصب کرد. همچنین این فضا باید امکان تردد ایمن تعمیرکاران و سرویس‌کاران را جهت تعمیر یا فراهم سازد.
- ابعاد موتورخانه باید طبق نقشه‌های از پیش تعیین شده‌ی آسانسور و طبق جدول پیوست شماره 2 در ساختمان اجرا شود.
- در صورتی که موتورخانه آسانسور برای تعداد آسانسورهای بیشتر از 2 مورد طراحی شود ابعاد آن باید با جدول 15-2-2-5-3 که در صفحه 22 مبحث 15 مقررات ملی ساختمان قرار دارد، مطابقت داشته باشد.
- درب بازشوی موتورخانه باید به سمت بیرون و حداقل 90 سانتی‌متر عرض و 2 متر ارتفاع داشته باشد. موتورخانه باید دارای قفل مطمئن باشد و کلید آن تنها در اختیار افراد دارای صلاحیت باشد. این قفل باید از بیرون توسط کلید و از داخل بدون کلید باز و بسته شود.
ضوابط و قوانین مربوط به طراحی موتورخانه آسانسور
- جهت جلوگیری از سقوط اجسام از موتورخانه آسانسور به چاه باید تمامی سوراخ‌های باز در کف موتورخانه با لبه‌هایی به ارتفاع 5 سانتی‌متر پوشش داده شود.
- برای راحتی جابه‌جایی در موتورخانه باید یک مونوریل دائمی در سقف موتورخانه تعبیه شود.
- در صورت محدودیت در نصب مونوریل باید قلابی در مرکز چاه آسانسور و بالای زیر سقف نصب شود.
- حداقل میزان روشنایی درون موتورخانه آسانسور باید 200 لوکس در کف آن و کلیه‌ی بخش‌های در دسترس و قابل تردد باشد.
- حداقل یک پریز باید در موتورخانه آسانسور در نظر گرفته شود.
- دمای داخلی موتورخانه هنگام کار آسانسور باید بین +5 تا +40 درجه سانتی‌گراد باشد و برای رسیدن به این دما باید تجهیزات تهویه مناسب در آن نصب شود.
- در صورتی که تهویه‌ی چاه آسانسور از طریق موتورخانه آسانسور صورت می‌گیرد، باید این موضوع در محاسبات لحاظ شود.
- اگر بیشتر از 2.5 متر بر ثانیه باشد، حتما باید موتورخانه آسانسور در بالای چاه آسانسور نصب شود.
بخش‌های درونی موتور خانه آسانسور
در واقع باید گفت که عدم وجود موتور خانه در آسانسور وجود ندارد. موتور خانه آسانسور محل قرارگیری سیستم محرکه آسانسور و تجهیزات مربوطه است. در موتور خانه آسانسور اجزای زیر نصب می‌شوند:
- سقف
- دیوار‌های صلب
- کف
- در و دریچه افقی
درون موتور خانه آسانسور باید کاملا تمیز و بدون هرگونه وسیله اضافی باشد. به همین علت توصیه می‌شود موتور خانه آسانسور در مکانی مانند پشت بام نصب شود که رفت و آمد زیاد نیست. با این وجود معمولا اهالی ساختمان وسایل اضافی خود را اعم از کابل‌ها، وسایل فنی و سایر موارد را درون موتور خانه قرار می‌دهند.
همچنین برای کف آسانسور نیز باید از نوع خاصی کفپوش که غیر لغزنده است استفاده شود. معمولا بتن‌های ماله کشی شده و ورق‌های آج دار جزو این دسته هستند. همچنین باید فضایی شبیه یک سوراخ بین موتور خانه و چاه آسانسور وجود داشته باشد، این سوراخ باید بسیار کوچک باشد.
با توجه به اینکه حتی تهویه چاه آسانسور نیز به هوای درون موتور خانه آسانسور بستگی دارد، باید موتور خانه آسانسور تهویه بسیار خوبی داشته باشد. به عنوان مثال باید از ورود هرگونه بوی بد، رطوبت، گرد و غبار و هوای مضر به درون موتور خانه آسانسور جلوگیری کرد. همچنین موتور خانه آسانسور باید دارای نور بسیار مناسب و دائمی باشد. شدت این نور باید حداقل 200 لوکس در کف تراز اتاق باشد.
عدم رعایت استاندارد و ایمنی در طراحی موتور خانه آسانسور بسیاری از ابزار درون چاه آسانسور باید به درون چاه آسانسور سقوط کنند. به همین علت باید از غلاف‌ها با لبه‌های خاص استفاده کرد.
نردبان موتور خانه آسانسور
برای دسترسی به موتور خانه آسانسور، امکان استفاده از نردبان معمولی وجود ندارد. آسانسور موجود در موتور خانه آسانسور باید دارای ارتفاع 5/1 متر و همچنین زاویه 60 الی 76 درجه از دیوار باشد. همچنین نردبان باید غیر لغزنده باشد. محل قرار گیری این نردبان باید در کنار موتور خانه آسانسور باشد.
ابعاد استاندارد موتورخانه آسانسور
در صورتی که امکان اجرای جدول پیوست شماره 2 بنابر محدودیت‌های پیش آمده وجود نداشته باشد باید نکات زیر در طراحی آن لحاظ شود:
- فضای باز جلوی باید حداقل 70 سانتی‌متر باشد.
- برای تردد و عبور از کنار تجهیزات و قطعات ثابت آسانسور باید حداقل 40 سانتی متر فضا در نظر گرفته شود.
- حداقل فضای لازم برای عبور و تردد از کنار قطعات آسانسور که بصورت متحرک می‌باشند باید 50 سانتی‌متر باشد.
- ارتفاع موتورخانه باید حداقل 2 متر باشد.
- حداقل ارتفاعی که باید از روی قطعات متحرک و دارای چرخش همچون تا زیر سقف در نظر گرفته شود، 30 سانتی‌متر می‌باشد.
- اگر در سطوح مختلف موتورخانه آسانسور اختلاف ارتفاع بیشتر از 50 سانتی‌متر وجود داشته باشد، باید قسمت‌های دارای اختلاف با نرده محصور شده یا برای دسترسی به آن‌ها از نردبان تعبیه شده استفاده نمود.
- حداقل 50 تا 60 سانتی‌متر سطح کاری باید اطراف قطعات و تجهیزات متحرک همچون کنترل کننده‌های سرعت () و و در نظر گرفته شود.
استاندارد راه ورودی عمومی به موتورخانه آسانسور
استاندارد و ضوابط مربوط به راه ورودی عمومی برای دسترسی به موتورخانه باید با موارد زیر مطابقت داشته باشد:
- تعبیه تجهیزات روشنایی دائمی و ایمن که بتوان پیش از ورود، آن‌ها را فعال نمود.
- تردد به راه ورودی عمومی برای دسترسی به موتورخانه باید در هر شرایطی از ایمنی کافی و مناسب برخوردار باشد.
- در عبور از راه عمومی ورود به موتورخانه آسانسور نباید نیازی به ورود به حریم‌ها و محوطه‌های خصوصی باشد.
- راه عمومی دسترسی به موتورخانه باید حداقل دارای ارتفاع 2 متری باشد.
- در صورت وجود مانع با ارتفاع بیشتر از 40 سانتی‌متر در جلوی درب موتورخانه، ارتفاع ورودی باید از بالای مانع محاسبه و حداقل 2 متر باشد.
- در صورت وجود محدودیت برای استفاده از پله‌های معمول دائمی جهت دسترسی به موتورخانه، باید از نردبان اختصاصی که از ایمنی کامل برخوردار است و دارای خاصیت غیرلغزندگی دائمی می‌باشد استفاده نمود.
استاندارد استفاده از نردبان برای دسترسی به موتورخانه
همانطور که در بخش استاندارد راه ورودی عمومی به موتورخانه بیان شد، در صورت نبود پله‌های معمولی و دائمی، باید از نردبان کاملا اختصاصی که تنها برای موتورخانه آسانسور تعبیه شده است استفاده نمود. نردبان موتورخانه باید موارد استاندارد زیر را پوشش دهد:
- نردبان نباید خطر لغزیدگی و حتی واژگونی داشته باشد.
- زاویه‌ی قرارگیری نردبان باید بین 70 تا 76 درجه نسبت به افق باشد.
- در صورت ثابت و ایستا بودن نردبان، باید ارتفاع آن کمتر از 1.5متر نباشد.
- نردبان باید تنها مختصص دسترسی به موتورخانه باشد و همواره در دسترس باشد.
- در انتهای نردبان باید یک یا چند دستگیره تعبیه شود و دسترسی به آن به راحتی صورت بپذیرد.
- پیش از قرار دادن نردبان باید نقاط اتصال پیش بینی شود.
تجهیزات و قطعات موجود در موتورخانه آسانسور
همانطور که پیداست تجهیزات و قطعات مهمی در موتورخانه آسانسور قرار دارد. این قسمت شامل فهرست زیر می‌باشد:
- سیستم نیروی محرکه آسانسور ()
- تابلو فرمان آسانسور
- گاورنر یا سیستم کنترل سرعت آسانسور
- تجهیزات و دستگاه‌های تهویه هوای درون موتورخانه
- حس‌گرهای تشخیص آتش و دود و سیستم اطفای حریق
لازم به ذکر است که مهندسان سازه باید با جانمایی و محسابات، مقدار نیروی وارد به کف موتورخانه را محاسبه نموده و با در نظر گرفتن ضرایب ایمنی و همچنین بررسی سوراخ‌ها و شکاف‌ها، هرگونه ضعف را جهت افزایش استحکام سازه برطرف نمایند. کف موتورخانه نیز باید از مصالح غیرلغزنده همچون بتن ماله کشی شده پوشیده شده باشد. جدا از بتن می‌توان از ورق عموتورخانه محل قرارگیری اجزای آسانسور از قبیل برق اصلی ، تابلوی کنترل فرمان ، ، و … می باشد، ابعاد آن به ازای ظرفیت های مختلف در موجود در انتهای مطلب شده است.
باید از موتورخانه فقط برای استقرار تجهیزات آسانسور استفاده شود و اگر ابعاد آن ها مطابق مقررات باشد، جزء بنای مفید ساختمان محسوب می شود.
جانمایی موتورخانه آسانسور
.بهترین محل جانمایی موتورخانه بالای چاه آسانسور می باشد؛ به خصوص اگر سرعت آسانسور بیش از ۲/۵ متر بر ثانیه باشد موتورخانه باید بالای چاه آسانسور باشد.
هر چند که ممکن است به دلیل برخی محدودیت ها، موتورخانه در پایین یا کنار چاه آسانسور قرار گیرد.
باید به اندازه ای باشد که امکان جای دادن تجهیزات، فضای مناسب جهت تردد ایمن افراد مجاز و تعمیرات احتمالی را داشته باشد.
وبنابراین همیشه سطح موتورخانه را از سطح چاه بزرگتر در نظر می گیرند. در اکثر اوقات سطح موتورخانه ۱/۶ برابر سطح چاه می باشد.
.
.
۱ – : مناسب برای با سیستم جک غیرمستقیم
۲ – : مناسب برای دارای اتاق فلکه
۳ – : مناسب برای آسانسورهای کششی
۴ – : مناسب برای آسانسورهای هیدرولیک با سیستم جک مستقیم
۵ – : این نوع که به روملس یا بدون موتورخانه ملقب است مناسب برای آسانسورهای کششی با موتور ترجیحا گیرلس می باشد.
دمای موتورخانه آسانسور
موتورخانه باید دارای تهویه مناسب باشد و در مناطق گرم و دارای شرجی بالا برای پایین آوردن دما و رطوبت از کولر استفاده شود، ولی باید دقت نمود که باد کولر مستقیما به سمت موتور نباشد تا موتور گیربکس خنک شود، لازم به یادآوری است که حتما در زمان کارکرد آسانسور باید بین ۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراد باشد.
روشنایی داخل موتورخانه آسانسور
موتورخانه باید دارای روشنایی مناسب باشد. روشنایی داخل موتورخانه باید به میزان حداقل ۲۰۰ لوکس در کف تأمین گردد و باید حداقل یک پریز در موتورخانه نصب گردد. برای پرهیز از ایجاد گرد و غبار باید دیوارها، سقف و کف موتورخانه را رنگامیزی نمود.
.
سکوی موتورخانه
اگر در موتورخانه ارتفاع کف موتورخانه تا کف دال بتنی محل قرار گیری موتور گیربکس بیشتر از ۵۰ سانتی متر باشد باید برای دسترسی به آن، قرار داد و اطراف این بلندی را با نرده پوشش داد.
در صورتی که نتوان از پله های معمول برای دسترسی به موتورخانه استفاده نمود. باید نردبان اختصاصی ایمن و غیر لغزنده دائمی برای دسترسی به موتورخانه در نظر گرفته شود.
.
ابعاد موتور خانه
ابعاد زیر در موتورخانه باید رعایت گردد:
الف) ۷۰ سانتی متر باشد.
ب) (اطراف موتور بغیر از فلکه) ۵۰ سانتی متر باشد.
ج) (فلکه موتور) ۶۰ سانتی متر باشد.
چ) ۱۸۰ سانتی متر با رواداری ۵ سانتی متر باشد.
ح) ۳۰ سانتی متر باشد.
خ) باید دارای عرض حداقل ۶۰ سانتی متر و ارتفاع ۱۸۰ سانتی متر باشد.
د) بازشوی درب بایستی به سمت بیرون و دارای و کلید مطمئن باشد بطوریکه از داخل بصورت دستی و از بیرون فقط با کلید باز شود که در اختیار افراد صاحب صلاحیت قرار گیرد.
.
اهمیت قلاب سقف در موتور خانه آسانسور
وجود یک یا قلاب سقف درست در بالای ماشین آلات برای نصب یا پیاده کردن تجهیزات ضروری است و در داخل کف در بالای پاگرد نیز باید یک دریچه دسترسی ایجاد کرد تا از طریق آن بتوان تجهیزات را در صورت تعمیر یا تعویض پایین برد. برای این اتاق باید یک درب قفل دار نصب گردد.(تعداد آسانسور – در صورت فرد بودن به عدد زوج بعدی گرد شود.)
موتورخانه مشترک
حداقل ابعاد موتورخانه مشترک آسانسور های کششی
در صورتی که موتورخانه برای بیش از یک آسانسور اسنفاده شود حداقل ابعاد موتوخانه مشترک از جدول زیر محاسبه می گردد:
حداقل ابعاد موتورخانه مشترک آسانسورهای کششی،بجز آسانسورهای کم تردد
b_4 : عرض موتورخانه
b_3 : عرض چاه
d_4 : عمق موتورخانه
d_2 : عمق چاه
N : تعداد آسانسور – در صورت فرد بودن به عدد ذوج بعدی گرد شود.
اج‌دار نیز برای کف موتورخانه استفاده نمود.
برای آشنایی با تمامی استانداردهای آسانسور و تعمیر آسانسور می‌توانید را مطالعه کنید.
منبع: مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان (آسانسور و پله‌برقی)
با مجله الفارس همراه باشید