نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی یا پلاجریزم چکر ابزاری حیاتی برای اطمینان از اصالت متون علمی و پژوهشی هستند. این ابزارها با بررسی تشابه متنی به شناسایی بخشهای مشابه با منابع موجود در دیتابیس خود کمک میکنند. انتخاب ابزار مناسب بهویژه برای متون فارسی و مقالات آکادمیک نیازمند شناخت دقیق قابلیتها و محدودیتهای هر نرمافزار است.

سرقت ادبی چیست
سرقت ادبی یا سرقت علمی (Plagiarism) به استفاده از ایدهها کلمات عبارات ساختار جملات یا هرگونه دستاورد فکری دیگران بدون ذکر منبع و انتساب آن به خود گفته میشود. این عمل میتواند شامل کپی کردن مستقیم متن بازنویسی بخشهایی از متن بدون ارجاع مناسب (پارافریز ناقص) استفاده از ایدههای اصلی یک اثر بدون ذکر خالق آن یا حتی ترجمه یک اثر و ارائه آن به نام خود باشد. نکته مهم این است که هرگونه تشابه متنی لزوماً سرقت ادبی محسوب نمیشود؛ برای مثال استفاده از اصطلاحات تخصصی رایج یا تعاریف استاندارد که بخشی از دانش عمومی حوزه هستند معمولاً سرقت ادبی تلقی نمیگردد. تشخیص دقیق سرقت ادبی نیازمند بررسی همزمان گزارش تشابه متنی و قضاوت کارشناسانه است.
اهمیت بررسی سرقت ادبی پایاننامه ها
بررسی سرقت ادبی در پایاننامهها رسالهها و مقالات علمی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این اقدام نه تنها برای حفظ اعتبار علمی پژوهشگر و دانشگاه ضروری است بلکه تضمینکننده اصالت و نوآوری در تولید دانش محسوب میشود. عدم بررسی و وجود سرقت علمی در یک پایاننامه میتواند منجر به عواقب جدی از جمله رد شدن پایاننامه لغو مدرک تحصیلی از دست دادن موقعیتهای شغلی و آکادمیک و آسیب جدی به اعتبار فردی شود. دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی نیز به طور فزایندهای از نرمافزارهای تخصصی برای بررسی تشابه متنی پایاننامهها قبل از دفاع استفاده میکنند تا از کیفیت و اصالت پژوهشهای انجام شده اطمینان حاصل کنند. این فرآیند به دانشجویان کمک میکند تا قبل از ارائه نهایی بخشهای نیازمند بازنویسی یا ارجاع دقیقتر را شناسایی و اصلاح نمایند.
معرفی ۳ سایت تشخیص سرقت ادبیمتون فارسی
برای بررسی تشابه متنی در متون فارسی چندین سامانه و سایت داخلی توسعه یافتهاند که هر یک دارای دیتابیس و تمرکز خاص خود هستند. این سامانهها عموماً بر منابع فارسی مانند پایاننامهها مقالات نشریات داخلی و محتوای وب فارسی تمرکز دارند.
ایرانداک (تیک)
سامانه همانندجو وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) یکی از شناختهشدهترین ابزارها برای بررسی تشابه متنی در متون فارسی است. این سامانه به طور ویژه برای بررسی پایاننامهها رسالهها و مدارک علمی فارسی طراحی شده است. همانندجو با جستوجو در متن کامل پایاننامهها و رسالههای موجود در دیتابیس ایرانداک مقالات نشریات علمی داخلی و همچنین بخشهایی از وب فارسی میزان تشابه و منابع مشابه را مشخص میکند. استفاده از این سامانه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ایران رایج و اغلب اجباری است و نتایج آن مبنای تصمیمگیری برای مجوز دفاع قرار میگیرد.
سمیم نور
سامانه سمیم نور که توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی نور توسعه یافته بر متون حوزه علوم انسانی و اسلامی تمرکز دارد. این سامانه با بهرهگیری از دیتابیس غنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که شامل مقالات کتابها و سایر متون تخصصی این حوزه است به بررسی میزان تشابه متون ورودی میپردازد. دیتابیس سمیم نور همچنین شامل متون موجود در پایگاههای اطلاعاتی نورمگز و نورلایب است که آن را به ابزاری تخصصی برای پژوهشگران این حوزهها تبدیل میکند. این سامانه ابزاری مفید برای اطمینان از اصالت متون تخصصی در علوم انسانی و اسلامی است.
همتاجو
سامانه همتاجو توسط پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی طراحی و توسعه یافته است. این سامانه بر بررسی مقالات و منابع منتشر شده در نشریات و همایشهای علمی داخلی تمرکز دارد. دیتابیس همتاجو شامل مجموعهای از مقالات و منابع علمی از بانکها و پایگاههای استنادی نشریات علمی و مجامع علمی کشور است. هدف اصلی این سامانه کمک به ناشران و پژوهشگران در بررسی اصالت مقالات فارسی قبل از انتشار در نشریات داخلی یا ارائه در همایشها است و به تکمیل ابزارهای موجود برای بررسی متون فارسی کمک میکند.
نرمافزارهای غیررایگان تشخیص سرقت ادبی
نرمافزارهای غیررایگان (پولی) تشخیص سرقت ادبی به دلیل برخورداری از دیتابیسهای گستردهتر الگوریتمهای پیشرفتهتر و ارائه گزارشهای دقیقتر عموماً گزینه قابل اعتمادتری برای بررسی اصالت متون بهخصوص مقالات علمی و پژوهشی محسوب میشوند. این ابزارها اغلب توسط دانشگاهها مؤسسات تحقیقاتی و ناشران معتبر در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرند و نتایج آنها مبنای تصمیمگیریهای مهم آکادمیک و انتشاراتی قرار میگیرد. استفاده از این نرمافزارها نیازمند پرداخت هزینه است که معمولاً به صورت اشتراکی یا بر اساس تعداد کلمات/اسناد بررسی شده محاسبه میشود.
آیثنتیکیت (iThenticate)
آیثنتیکیت به طور گسترده به عنوان یکی از معتبرترین و قویترین نرمافزارهای تشخیص تشابه متنی به ویژه برای مقالات و متون آکادمیک شناخته میشود. این نرمافزار که محصول شرکت Turnitin, LLC است دارای یک دیتابیس بسیار جامع شامل میلیونها سند علمی منتشر شده (مقالات نشریات کتابها پایاننامهها) و همچنین میلیاردها صفحه وب است. ناشران معتبر بینالمللی مانند الزویر وایلی اشپرینگر و تیلور اند فرانسیس به طور معمول از آیثنتیکیت برای بررسی مقالات ارسالی استفاده میکنند. مزیت اصلی آیثنتیکیت دیتابیس قوی و تمرکز آن بر منابع آکادمیک و عدم ذخیرهسازی (ایندکس کردن) فایلهای کاربران در دیتابیس عمومی است که خطر شناسایی مجدد متن به عنوان سرقت ادبی در آینده را از بین میبرد. این ویژگی آن را برای بررسی پیش از ارسال مقاله به ژورنالها ایدهآل میسازد.
یونیچک (Unicheck)
یونیچک که پیشتر با نام Unplag شناخته میشد یک ابزار تشخیص تشابه متنی تحت وب با رابط کاربری مدرن و کاربرپسند است. این نرمافزار در زمینه بررسی محتوای آنلاین و صفحات وب عملکرد بسیار خوبی دارد و میتواند برای بررسی محتوای وبسایتها مقالات وبلاگ و متون مشابه مفید باشد. با این حال یونیچک در مقایسه با آیثنتیکیت دسترسی محدودتری به دیتابیسهای آفلاین و آرشیوهای متون آکادمیک ناشران بزرگ دارد. بنابراین اگرچه برای بررسی محتوای آنلاین و استفاده در حوزه سئو مناسب است اما برای بررسی دقیق و جامع سرقت ادبی در مقالات علمی و پایاننامهها که نیاز به مقایسه با منابع منتشر شده در دیتابیسهای تخصصی دارند گزینه ایدهآلی محسوب نمیشود.
پلاجریزم چکر اکس (Plagiarism Checker X)
پلاجریزم چکر اکس برخلاف بسیاری از ابزارهای دیگر یک نرمافزار قابل نصب بر روی کامپیوتر شخصی است و به صورت تحت وب عمل نمیکند. این ویژگی به این معنی است که فایلهای کاربران برای بررسی نیازی به آپلود شدن بر روی سرورهای خارجی ندارند و در محیط کاربری خود فرد باقی میمانند. این نرمافزار عمدتاً بر جستوجو در اینترنت برای یافتن منابع مشابه تمرکز دارد. اگرچه دقت آن در مقایسه با ابزارهای تخصصیتر مانند آیثنتیکیت برای متون آکادمیک کمتر است اما قابلیتهایی مانند مقایسه چند فایل با یکدیگر را ارائه میدهد که میتواند برای معلمان و اساتید جهت بررسی تکالیف دانشجویان و دانشآموزان مفید باشد. مدل پرداخت آن نیز معمولاً به صورت خرید یکباره لایسنس است که ممکن است برای برخی کاربران جذاب باشد.
ترنایتاین (Turnitin)
ترنایتاین نیز مانند آیثنتیکیت محصول شرکت Turnitin, LLC است اما کاربرد اصلی آن متفاوت است. ترنایتاین عمدتاً برای استفاده در محیطهای آموزشی و توسط اساتید برای بررسی تکالیف مقالات کلاسی و پروژههای دانشجویان طراحی شده است. تفاوت کلیدی و مهم ترنایتاین با آیثنتیکیت این است که ترنایتاین به صورت پیشفرض متون آپلود شده توسط دانشجویان را در دیتابیس خود ذخیره و ایندکس میکند (مگر اینکه استاد آن گزینه را غیرفعال کرده باشد). این ویژگی در حالی که برای جلوگیری از تقلب در کلاسهای درسی مفید است برای پژوهشگرانی که قصد دارند مقاله یا پایاننامه خود را برای انتشار به ژورنالها ارسال کنند بسیار خطرناک است. اگر یک مقاله چاپ نشده با ترنایتاین بررسی شود و در دیتابیس آن ذخیره گردد ممکن است بعداً هنگام بررسی توسط ناشر با آیثنتیکیت همان مقاله به عنوان سرقت ادبی از منبع (دیتابیس ترنایتاین) شناسایی شود. بنابراین استفاده از ترنایتاین برای بررسی متون علمی که قرار است در آینده منتشر شوند به هیچ وجه توصیه نمیشود.
نرمافزارهای رایگان بررسی سرقت ادبی
در کنار ابزارهای پولی تعداد زیادی نرمافزار و سایت رایگان نیز برای بررسی سرقت ادبی وجود دارند. این ابزارها اغلب با محدودیتهایی از نظر حجم متن قابل بررسی تعداد دفعات استفاده سرعت پردازش و کیفیت گزارش همراه هستند. مهمتر از این محدودیتهای فنی اغلب ابزارهای رایگان فاقد دیتابیسهای جامع و بهروز هستند که این امر دقت نتایج آنها را به شدت کاهش میدهد. همچنین بسیاری از این سرویسهای رایگان مدل درآمدی شفافی ندارند و ممکن است از طریق ذخیره و فروش محتوای کاربران هزینههای خود را جبران کنند که این یک ریسک امنیتی و اخلاقی جدی برای پژوهشگران محسوب میشود. بنابراین استفاده از نرمافزارهای رایگان برای بررسی متون حساس مانند مقالات علمی و پایاننامهها توصیه نمیشود.
گرامرلی (Grammarly)
گرامرلی در اصل یک ابزار ویرایش گرامر املایی و سبک نگارش است که قابلیت بررسی تشابه متنی را نیز به عنوان یک ویژگی جانبی ارائه میدهد. اگرچه گرامرلی ابزار مفیدی برای بهبود کیفیت نگارش است اما قابلیت تشخیص سرقت ادبی آن در مقایسه با نرمافزارهای تخصصی بسیار محدودتر است. دیتابیس مورد استفاده گرامرلی برای بررسی تشابه متنی به گستردگی دیتابیس ابزارهایی مانند آیثنتیکیت نیست و ممکن است بسیاری از منابع علمی و منتشر شده را پوشش ندهد. علاوه بر این مانند برخی دیگر از ابزارهای رایگان یا نیمهرایگان خطر ذخیرهسازی محتوای کاربران در دیتابیس آن وجود دارد که میتواند در آینده مشکلساز شود. بنابراین گرامرلی ابزار مناسبی برای بررسی دقیق و قابل اعتماد سرقت ادبی در متون علمی و پژوهشی نیست.
کیوتکست (QueText)
کیوتکست یکی دیگر از ابزارهای آنلاین بررسی تشابه متنی است که هم به صورت رایگان (با محدودیتهایی) و هم پولی ارائه میشود. نسخهی رایگان این ابزار معمولاً حجم محدودی از متن را در هر بار بررسی میکند و ممکن است سرعت پایینتری داشته باشد. دیتابیس مورد استفاده کیوتکست عمدتاً بر محتوای وب عمومی تمرکز دارد و ممکن است دسترسی کاملی به منابع آکادمیک منتشر شده نداشته باشد. اگرچه میتواند برای بررسی اولیه و سریع تشابه متنی مفید باشد اما برای اطمینان کامل از اصالت یک متن علمی یا پژوهشی در برابر انبوه منابع آکادمیک اتکا به آن کافی نیست. مانند بسیاری از ابزارهای رایگان شفافیت در مورد نحوه مدیریت و ذخیرهسازی اطلاعات کاربران توسط کیوتکست نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
داپلیچکر (DupliChecker)
داپلیچکر نیز یک ابزار آنلاین رایگان برای بررسی تشابه متنی و سئو است که خدمات متنوعی از جمله بررسی پلاجریزم را ارائه میدهد. نسخه رایگان این ابزار معمولاً محدودیتهای قابل توجهی در تعداد کلمات یا دفعات استفاده روزانه دارد. دیتابیس آن نیز مانند بسیاری از ابزارهای رایگان بیشتر بر محتوای وب عمومی و منابع آنلاین متمرکز است و فاقد دسترسی جامع به دیتابیسهای تخصصی مقالات و پایاننامههای منتشر شده است. به همین دلیل نتایج حاصل از داپلیچکر برای بررسی دقیق سرقت ادبی در متون علمی ممکن است کامل و قابل اعتماد نباشد. استفاده از چنین ابزارهایی برای بررسیهای اولیه یا متون غیرحساس ممکن است قابل قبول باشد اما برای اطمینان از اصالت پژوهشهای آکادمیک باید از ابزارهای تخصصیتر و معتبر استفاده کرد.
اسمالسئوتولز (SmallSEOTools)
وبسایت اسمالسئوتولز مجموعهای از ابزارهای رایگان مرتبط با سئو و محتوا را ارائه میدهد که یکی از آنها ابزار بررسی تشابه متنی است. این ابزار نیز مانند سایر ابزارهای رایگان محدودیتهایی در حجم متن قابل بررسی دارد و دیتابیس آن عمدتاً بر محتوای موجود در سطح وب تمرکز دارد. هدف اصلی این ابزارها کمک به وبمسترها و تولیدکنندگان محتوای وب برای بررسی اصالت محتوای آنلاین است و برای این منظور ممکن است تا حدی مفید باشند. اما برای بررسی سرقت ادبی در مقالات علمی پایاننامهها و سایر متون آکادمیک که نیاز به مقایسه با منابع منتشر شده در پایگاههای اطلاعاتی تخصصی دارند ابزارهای رایگان مانند اسمالسئوتولز دقت و جامعیت لازم را ندارند و نباید به نتایج آنها برای تصمیمگیریهای مهم آکادمیک اتکا کرد.
از نرم افزار های رایگان تشخیص سرقت ادبی دوری کنید
همانطور که پیشتر اشاره شد اتکا به نرمافزارهای رایگان تشخیص سرقت ادبی بهخصوص برای بررسی متون علمی و پژوهشی مانند مقالات و پایاننامهها به شدت پرخطر و غیرقابل توصیه است. دلایل متعددی برای این توصیه وجود دارد. اولاً اغلب این ابزارها فاقد دیتابیسهای جامع و بهروز از منابع علمی منتشر شده هستند و نتایج آنها ممکن است بسیاری از موارد تشابه را شناسایی نکند در نتیجه گزارشی غیردقیق و گمراهکننده ارائه میدهند. ثانیاً بسیاری از سرویسهای رایگان مدل درآمدی شفافی ندارند و ممکن است برای جبران هزینهها محتوای آپلود شده توسط کاربران را در دیتابیس خود ذخیره کرده یا حتی به فروش برسانند. این موضوع نه تنها حریم خصوصی و مالکیت فکری شما را نقض میکند بلکه میتواند منجر به شناسایی متن خودتان به عنوان سرقت ادبی در بررسیهای بعدی توسط ابزارهای معتبر شود. بنابراین برای حفظ اعتبار پژوهش و جلوگیری از مشکلات آتی عاقلانه است که از نرمافزارهای رایگان برای بررسیهای جدی سرقت ادبی دوری کرده و از ابزارهای پولی و معتبر استفاده نمایید.
معرفی نرم افزار های تشخیص سرقت ادبی که بهتر استاز آنها دوری کنید
در بازار نرمافزارهای تشخیص سرقت ادبی علاوه بر ابزارهای معتبر برخی سرویسها نیز وجود دارند که استفاده از آنها توصیه نمیشود. این ابزارها ممکن است به دلیل عملکرد ضعیف دیتابیس نامناسب یا حتی مدل کسبوکار مشکوک برای کاربران بهخصوص پژوهشگران خطرآفرین باشند. یکی از نمونههای بارز نرمافزار وایپر (Viper) است که گاهی با نام ScanMyEssay نیز شناخته میشود. دلیل اصلی عدم توصیه استفاده از وایپر سیاست صریح آن در ذخیرهسازی محتوای آپلود شده توسط کاربران در دیتابیس خود است. این مسئله خطر ایندکس شدن متن شما و شناسایی آن به عنوان سرقت ادبی در بررسیهای بعدی را به همراه دارد. علاوه بر این شرکت مالک وایپر (All Answers Ltd) در زمینه نگارش و فروش مقالات و پایاننامهها نیز فعالیت دارد که این تضاد منافع جدی اعتماد به این ابزار برای بررسی اصالت پژوهش را از بین میبرد. بنابراین تحقیق در مورد اعتبار مدل کسبوکار و سیاستهای حفظ حریم خصوصی نرمافزارهای تشخیص سرقت ادبی قبل از استفاده از آنها امری ضروری است.
نحوه بررسی سرقت علمی مقالات و پایان نامه ها
بررسی سرقت علمی در مقالات و پایاننامهها معمولاً شامل چند مرحله کلیدی است. ابتدا پژوهشگر یا مؤسسه باید یک نرمافزار تشخیص تشابه متنی معتبر و مناسب با نوع متن (آکادمیک فارسی انگلیسی) انتخاب کند. برای مقالات علمی که قرار است در نشریات بینالمللی منتشر شوند آیثنتیکیت به دلیل استفاده گسترده توسط ناشران و دیتابیس جامع آکادمیک بهترین گزینه است. برای پایاننامههای فارسی سامانههای داخلی مانند همانندجو (ایرانداک) ابزارهای اصلی هستند. پس از انتخاب ابزار متن مقاله یا پایاننامه در سامانه یا نرمافزار مربوطه آپلود میشود. نرمافزار متن را با دیتابیسهای خود مقایسه کرده و گزارشی شامل درصد کلی تشابه و بخشهای مشابه با منابع اصلی تولید میکند. پژوهشگر باید گزارش را به دقت بررسی کرده بخشهای مشابه را شناسایی و با ارجاعدهی صحیح (در صورت نیاز) یا بازنویسی مناسب (پارافریز) اصلاح کند تا درصد تشابه به حد قابل قبول برسد. این فرآیند ممکن است نیاز به چند دور بررسی و اصلاح داشته باشد.
مهم ترین عامل در تشخیص سرقت ادبی به وسیله نرم افزار
مهمترین عاملی که بر دقت و کارایی یک نرمافزار تشخیص سرقت ادبی تأثیر میگذارد گستردگی و کیفیت دیتابیس مرجع آن نرمافزار است. یک نرمافزار هر چقدر هم که الگوریتمهای پیچیدهای داشته باشد یا رابط کاربری جذابی ارائه دهد اگر به منابع کافی برای مقایسه دسترسی نداشته باشد در شناسایی موارد تشابه ضعیف عمل خواهد کرد. برای متون علمی دیتابیس باید شامل آرشیو وسیعی از مقالات منتشر شده در نشریات معتبر کتابهای علمی پایاننامهها و رسالهها باشد. برای متون فارسی دسترسی به دیتابیس پایاننامههای داخلی مقالات نشریات فارسی و محتوای وب فارسی ضروری است. نرمافزارهایی مانند آیثنتیکیت که با ناشران بزرگ همکاری دارند و به آرشیوهای گستردهای دسترسی دارند به همین دلیل در بررسی متون آکادمیک بسیار مؤثرتر هستند. در مقابل ابزارهایی که صرفاً بر جستوجو در وب عمومی تمرکز دارند یا دیتابیس کوچکی دارند نمیتوانند تمام موارد تشابه بهخصوص با منابع منتشر شده در نشریات و پایاننامهها را شناسایی کنند.
چه مواردی به عنوان سرقت ادبی شناخته می شود؟
سرقت ادبی شامل استفاده از ایدهها کلمات ساختار جملات یا هرگونه دستاورد فکری دیگران بدون ذکر منبع و انتساب آن به خود است. این میتواند کپی مستقیم بازنویسی بدون ارجاع یا استفاده از ایدهها بدون ذکر خالق اصلی باشد.
چرا بررسی سرقت ادبی مقالات علمی قبل از ارسال به ژورنال ضروری است؟
بررسی سرقت ادبی قبل از ارسال به ژورنال برای اطمینان از اصالت مقاله و جلوگیری از رد شدن آن به دلیل وجود تشابه متنی ضروری است. ناشران معتبر از ابزارهای تشخیص استفاده میکنند و شناسایی سرقت ادبی عواقب جدی برای پژوهشگر دارد.
چرا از iThenticate استفاده کنیم؟
آیثنتیکیت به دلیل دیتابیس بسیار جامع از منابع آکادمیک استفاده گسترده توسط ناشران معتبر و عدم ذخیرهسازی فایلهای کاربران معتبرترین ابزار برای بررسی سرقت ادبی در مقالات علمی و پژوهشی است.
آیا نرم افزارهای رایگان بررسی سرقت ادبی قابل اعتماد هستند؟
خیر نرمافزارهای رایگان معمولاً دیتابیسهای محدودی دارند دقت پایینی ارائه میدهند و ممکن است محتوای شما را ذخیره کرده و حریم خصوصی یا مالکیت فکری شما را به خطر اندازند. اتکا به آنها برای متون حساس مانند مقالات و پایاننامهها توصیه نمیشود.
چرا درصد مشابهت مهم است؟
درصد مشابهت نشاندهنده میزان همپوشانی متن شما با منابع موجود در دیتابیس نرمافزار است. این درصد یک شاخص اولیه برای شناسایی بخشهایی است که ممکن است نیاز به بازنگری بازنویسی یا ارجاع دقیقتر داشته باشند هرچند درصد بالا لزوماً به معنای سرقت ادبی نیست.