نحوه تکمیل فرم مالیات بر ارث

برای تکمیل فرم مالیات بر ارث، وراث یا نماینده قانونی آن ها باید اطلاعات مربوط به اموال و دارایی های متوفی، دیون و هزینه های او را در سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور به نشانی my.tax.gov.ir ثبت کنند و سپس با در دست داشتن مدارک لازم به اداره مالیاتی مراجعه نمایند. این فرآیند نخستین گام حیاتی برای انتقال قانونی دارایی ها پس از فوت است.

پس از درگذشت یک عزیز، علاوه بر اندوه و سوگ، وظایف و تکالیف قانونی متعددی نیز پیش روی وراث قرار می گیرد که یکی از مهم ترین آن ها، مسئله مالیات بر ارث است. این تکلیف قانونی که شاید در نگاه اول پیچیده به نظر رسد، نقش کلیدی در فرآیند انتقال و تملک اموال متوفی ایفا می کند. تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، نه تنها یک الزام قانونی است، بلکه دروازه ای برای بهره مندی از حقوق و معافیت های مالیاتی محسوب می شود. این راهنما با هدف همراهی وراث در این مسیر، تدوین شده است تا با زبانی ساده و گام به گام، فرآیند تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث را تشریح کند. با مرور این اطلاعات، وراث می توانند با اطمینان خاطر بیشتری این مرحله را پشت سر بگذارند و از بروز خطاهای احتمالی یا تحمیل جریمه های مالیاتی جلوگیری کنند.

مفاهیم پایه: مالیات بر ارث و اظهارنامه آن

درک صحیح از مفاهیم اساسی مربوط به مالیات بر ارث و اظهارنامه آن، اولین قدم برای مدیریت این تکلیف قانونی است. آشنایی با این تعاریف، به وراث کمک می کند تا با دیدی روشن تر، وارد مراحل عملیاتی شوند.

مالیات بر ارث چیست و چه اموالی مشمول آن می شوند؟

مالیات بر ارث، همان طور که از نامش پیداست، مالیاتی است که دولت بر دارایی های انتقال یافته از متوفی به وراث وضع می کند. بر اساس ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم، بخشی از اموال و دارایی هایی که در نتیجه فوت یک شخص (چه فوت واقعی و چه فرضی) به دیگران منتقل می شود، مشمول پرداخت این نوع مالیات است. هدف از این مالیات، تنظیم و کنترل فرآیند انتقال ثروت بین نسل ها و ایجاد یک منبع درآمدی برای دولت است.

انواع اموال و دارایی های مشمول مالیات بر ارث بسیار گسترده اند و تقریباً شامل تمامی دارایی های قابل ارزش گذاری می شوند. برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:

* املاک و مستغلات: شامل زمین، آپارتمان، ویلا، مغازه، و هر نوع دارایی غیرمنقول دیگر.
* سپرده های بانکی: تمامی وجوه موجود در حساب های بانکی متوفی، اعم از پس انداز، جاری، کوتاه مدت یا بلندمدت.
* سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت های بورسی و غیربورسی، اوراق مشارکت، صندوق های سرمایه گذاری و سایر ابزارهای مالی.
* وسایل نقلیه: انواع خودرو، موتورسیکلت، قایق و سایر وسایل حمل و نقل.
* حق امتیاز: شامل حق امتیاز تلفن، اختراعات، علائم تجاری و هر گونه حقوق مالکیت فکری.
* مطالبات و حقوق مالی: بدهی هایی که دیگران به متوفی داشته اند، حقوق بازنشستگی معوقه، واریزی های بیمه عمر و سایر حقوق قابل دریافت.
* اثاث منزل و لوازم لوکس: اگرچه معمولاً اثاثیه عادی منزل شامل مالیات نمی شود، اما اقلام لوکس و گران قیمت ممکن است مشمول این مالیات گردند.

اظهارنامه مالیات بر ارث: نخستین گام قانونی

اظهارنامه مالیات بر ارث، فرم مخصوصی است که وراث یا نمایندگان قانونی آن ها موظفند پس از فوت متوفی، فهرستی از تمامی اموال، دارایی ها، مطالبات، دیون و بدهی های وی را در آن ثبت و به سازمان امور مالیاتی کشور تسلیم کنند. این اظهارنامه به نوعی اعلام رسمی دارایی های به جا مانده از متوفی به دولت است و بدون آن، هیچ گونه اقدامی برای تقسیم یا انتقال ماترک (اموال به جا مانده) امکان پذیر نخواهد بود.

کسانی که مکلف به تسلیم اظهارنامه هستند، شامل تمامی وراث متوفی می شوند. همچنین، ولی، قیم، امین یا نماینده قانونی وراث نیز می توانند این وظیفه را بر عهده بگیرند. این افراد باید با دقت تمام، تمامی اقلام ماترک را با تعیین ارزش روز زمان فوت، در اظهارنامه درج کرده و دیون و بدهی های متوفی را نیز مشخص نمایند.

تفاوت کلیدی: قانون قدیم (متوفیان قبل از ۱۳۹۵) و قانون جدید (متوفیان بعد از ۱۳۹۵)

قوانین مالیات بر ارث در ایران، دستخوش تغییرات مهمی شده است که اصلی ترین آن، مربوط به تاریخ فوت متوفی است. متوفیانی که قبل از تاریخ ۱/۱/۱۳۹۵ فوت کرده اند، مشمول قانون قدیم مالیات بر ارث هستند و متوفیانی که از این تاریخ به بعد فوت شده اند، تابع قانون جدید خواهند بود. این تفاوت، بر روی نرخ ها، معافیت ها، و حتی فرآیند تسلیم اظهارنامه تأثیرگذار است:

* قانون قدیم (قبل از ۱۳۹۵): بر اساس این قانون، مالیات بر ارث بر مبنای سهم الارث هر یک از وراث محاسبه می شد. یعنی پس از کسر دیون و هزینه ها، سهم هر وارث از ماترک مشخص می شد و سپس بر اساس طبقه وراثی و نوع دارایی، نرخ مالیات تعیین می گردید. نکته مهم این است که برای این دسته از متوفیان، تسلیم اظهارنامه الکترونیکی از طریق سامانه امکان پذیر نبوده و وراث یا نمایندگان آن ها باید به صورت حضوری به اداره مالیاتی مربوط به آخرین نشانی محل سکونت متوفی مراجعه نمایند.
* قانون جدید (از ۱۳۹۵ به بعد): در این قانون، نرخ مالیات بر اساس ارزش روز اموال متوفی در زمان فوت و طبقه وراث تعیین می شود. به عبارت دیگر، ماترک متوفی به دسته های مختلف (ملک، سپرده بانکی، خودرو و…) تقسیم می شود و برای هر دسته، نرخ مالیاتی متفاوتی در نظر گرفته می شود. این قانون، فرآیند را برای وراث ساده تر کرده و امکان تسلیم اظهارنامه به صورت الکترونیکی را فراهم آورده است. این تغییرات به وراث اجازه می دهد تا با شفافیت بیشتری مراحل را طی کنند و از سردرگمی های قانونی کاسته شود.

این تمایز بنیادین اهمیت بالایی در نحوه تکمیل فرم مالیات بر ارث دارد، زیرا رویکرد و مراحل کار را کاملاً تغییر می دهد.

پیش نیازها: قبل از شروع به تکمیل اظهارنامه، چه باید بدانیم و چه مدارکی نیاز داریم؟

قبل از ورود به سامانه و آغاز فرآیند تکمیل اظهارنامه، آگاهی از برخی نکات و فراهم آوردن مدارک ضروری، کار را برای وراث بسیار آسان تر خواهد کرد. این بخش به بررسی مهلت های قانونی، مدارک مورد نیاز و گام های اولیه ثبت نام در سامانه های مالیاتی می پردازد.

مهلت قانونی تسلیم اظهارنامه و اهمیت آن

یکی از مهم ترین نکاتی که وراث باید به آن توجه کنند، مهلت قانونی برای تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث است. بر اساس ماده ۲۶ قانون مالیات های مستقیم (ق.م.م)، وراث متوفی مکلفند ظرف مدت حداکثر یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیات بر ارث را به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند.

رعایت این مهلت، مزایای قابل توجهی برای وراث به همراه دارد:

* امکان کسر دیون و هزینه ها: در صورتی که اظهارنامه در مهلت مقرر (یک سال) تسلیم شود، وراث می توانند دیون محقق متوفی، هزینه های کفن و دفن (با سقف قانونی)، و همچنین واجبات شرعی مالی و عبادی (مانند حج و نماز قضا) را از مجموع اموال مشمول مالیات کسر کنند. این کسرها، به طور مستقیم مبلغ مالیات پرداختی را کاهش می دهند.
* جلوگیری از جریمه های مالیاتی: برای متوفیان بعد از سال ۱۳۹۵، عدم تسلیم اظهارنامه در مهلت مقرر، مستقیماً مشمول جریمه نقدی نمی شود. اما وراث از مزایای کسر دیون و هزینه ها محروم خواهند شد که عملاً به معنای پرداخت مالیات بیشتر است. برای متوفیان قبل از سال ۱۳۹۵، عدم تسلیم در مهلت ۶ ماهه، با جریمه همراه بود. این تفاوت در جرایم، به وراث فرصت می دهد تا با آرامش بیشتری به امور بپردازند.

تسلیم به موقع اظهارنامه مالیات بر ارث در مهلت یک ساله از تاریخ فوت، تنها راه قانونی برای کسر دیون و هزینه های متوفی از ماترک است و می تواند تأثیر چشمگیری در کاهش بار مالیاتی وراث داشته باشد.

مدارک ضروری برای تکمیل اظهارنامه (چک لیست جامع)

تهیه و جمع آوری کامل مدارک پیش از آغاز فرآیند، از اتلاف وقت و سردرگمی های آتی جلوگیری می کند. یک چک لیست دقیق به وراث کمک می کند تا چیزی از قلم نیفتد:

* مدارک هویتی متوفی و وراث:
* گواهی فوت متوفی.
* اصل کارت ملی و شناسنامه متوفی.
* اصل کارت ملی و شناسنامه تمامی وراث (از جمله همسر، فرزندان، پدر، مادر، خواهر و برادر).
* مدارک مربوط به انحصار وراثت:
* گواهی انحصار وراثت (اجباری).
* اسناد اموال و دارایی ها:
* املاک: سند مالکیت (تک برگ یا منگوله دار)، بنچاق، گواهی پایان کار، صورت وضعیت تفکیکی (در صورت وجود آپارتمان).
* وسایل نقلیه: برگ سبز خودرو، کارت ماشین، سند کمپانی.
* سپرده های بانکی: گواهی بانکی موجودی حساب (شامل تاریخ افتتاح حساب، مبلغ موجودی در تاریخ فوت، شماره حساب و شعبه).
* سهام و اوراق مشارکت: اطلاعات مربوط به کد بورسی، نام شرکت های بورسی، تعداد سهام، ارزش اسمی سهام شرکت های غیربورسی، اوراق مشارکت و صندوق های سرمایه گذاری.
* حقوق بازنشستگی و بیمه عمر: هرگونه مستمری، حقوق معوقه و مزایای بیمه عمر قابل دریافت.
* سایر اموال: اسناد مربوط به طلا، جواهرات، اشیاء عتیقه، خطوط تلفن، پروانه کسب و هرگونه دارایی ارزشمند دیگر.
* اسناد مربوط به دیون و هزینه ها (در صورت وجود و تمایل به کسر):
* اسناد و مدارک مربوط به بدهی های متوفی به اشخاص حقیقی یا حقوقی (مانند سند وام، فاکتورهای رسمی).
* فاکتورهای رسمی و معتبر مربوط به هزینه های کفن و دفن (سقف قانونی آن سال باید رعایت شود).
* مدارک مربوط به واجبات شرعی مالی و عبادی (مانند فاکتور پرداخت بدهی حج یا نماز قضا).

نکته کاربردی: در صورتی که وراث از وجود برخی اموال متوفی (مانند حساب های بانکی مخفی یا سهام نامشخص) بی اطلاع باشند، می توانند پس از دریافت گواهی انحصار وراثت، دادخواست تحریر ترکه و تقسیم آن را در مراجع قضایی مطرح کنند. با حکم دادگاه، امکان استعلام رسمی از مراجعی مانند بانک مرکزی برای شناسایی حساب های بانکی یا سازمان بورس برای کشف سهام متوفی فراهم خواهد شد. این اقدام کمک می کند تا هیچ دارایی از قلم نیفتد و محاسبات مالیاتی به درستی انجام شود.

ثبت نام در سامانه درگاه ملی خدمات مالیاتی (مایتکس): پیش نیاز ورود به سامانه مالیات بر ارث

برای شروع فرآیند تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث به صورت الکترونیکی، ابتدا باید یکی از وراث در سامانه درگاه ملی خدمات مالیاتی، معروف به «مایتکس» (my.tax.gov.ir)، ثبت نام کرده باشد. این ثبت نام پیش نیاز اصلی برای ورود به سامانه مالیات بر ارث و انجام هرگونه اقدام الکترونیکی است. اگر قبلاً این ثبت نام را انجام نداده اید، مراحل آن به شرح زیر است:

1. ورود به سامانه مایتکس: ابتدا به آدرس my.tax.gov.ir مراجعه کنید.
2. انتخاب گزینه ثبت نام: در صفحه اصلی، گزینه مربوط به ثبت نام (معمولاً در بخش ورود کاربران جدید) را انتخاب کنید.
3. ورود اطلاعات هویتی و شماره تلفن همراه: اطلاعات شخصی مانند کد ملی، تاریخ تولد و شماره تلفن همراه (به نام شخص ثبت نام کننده) را وارد کنید.
4. تایید شماره تلفن و کد اعتبارسنجی: یک کد اعتبارسنجی به شماره تلفن همراه شما ارسال می شود که باید آن را در سامانه وارد کنید.
5. تکمیل اطلاعات تکمیلی: پس از تأیید، مراحل بعدی ثبت نام که شامل وارد کردن اطلاعات پستی، شغل (در صورت لزوم) و سایر مشخصات است، ادامه پیدا می کند.
6. دریافت نام کاربری و رمز عبور: پس از تکمیل تمامی مراحل و تأیید نهایی، نام کاربری و رمز عبور برای شما صادر خواهد شد. این اطلاعات برای ورود به تمامی سامانه های مالیاتی، از جمله سامانه مالیات بر ارث، ضروری است.

عیب یابی رایج:
* خطای کد امنیتی صحیح نیست: مطمئن شوید که زبان کیبورد شما روی انگلیسی تنظیم شده و کد را با دقت وارد می کنید. همچنین، گاهی اوقات فیلترشکن ها می توانند باعث بروز این خطا شوند؛ در صورت امکان، آن ها را غیرفعال کنید.
* خطای متوفی در قید حیات است: این خطا معمولاً به دلیل عدم ثبت صحیح فوت در سامانه ثبت احوال رخ می دهد. در این صورت، باید با در دست داشتن گواهی فوت به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و از ثبت شدن اطلاعات فوت متوفی در سیستم مطمئن شوید.

راهنمای گام به گام تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث (تصویری)

این بخش، قلب راهنمای ما برای نحوه تکمیل فرم مالیات بر ارث است. در اینجا، هر گام از ورود به سامانه تا تأیید نهایی اظهارنامه، با جزئیات دقیق شرح داده می شود تا وراث بتوانند به راحتی مراحل را دنبال کنند.

ورود به سامانه مالیات بر ارث

پس از اطمینان از ثبت نام در سامانه مایتکس، مرحله بعدی ورود به سامانه اختصاصی مالیات بر ارث است.

1. دسترسی به سامانه: ابتدا وارد درگاه ملی خدمات مالیاتی به آدرس my.tax.gov.ir شوید.
2. ورود با نام کاربری و رمز عبور: نام کاربری (که همان کد ملی شماست) و رمز عبوری که در مراحل ثبت نام دریافت کرده اید را در قسمت های مربوطه وارد کنید. (تصور کنید یک کادر ورود با فیلدهای نام کاربری و رمز عبور و یک دکمه ورود در صفحه مشاهده می شود.)
3. انتخاب بخش مالیات بر ارث: پس از ورود موفقیت آمیز به داشبورد کاربری خود، گزینه های مختلفی را مشاهده خواهید کرد. باید به دنبال گزینه ای با عنوان مالیات بر ارث یا ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث بگردید و روی آن کلیک کنید. (یک منوی کناری یا بخشی در وسط صفحه با عنوان خدمات مالیاتی و گزینه هایی مانند مالیات عملکرد، مالیات ارزش افزوده و مالیات بر ارث را تصور کنید.)

انتخاب نوع درخواست: فرم ۲۶ یا فرم ۳۴؟ (با جدول مقایسه ای)

یکی از تصمیمات مهم در ابتدای کار، انتخاب نوع فرم اظهارنامه است: فرم ۲۶ یا فرم ۳۴. این انتخاب بستگی به زمان فوت متوفی و همچنین تصمیم وراث برای استفاده از مزایای قانونی دارد.

ویژگی	فرم ۲۶ مالیات بر ارث	فرم ۳۴ مالیات بر ارث
زمان فوت متوفی	تنها برای متوفیان بعد از ۱/۱/۱۳۹۵	تنها برای متوفیان بعد از ۱/۱/۱۳۹۵
مهلت قانونی تسلیم	تا حداکثر یک سال پس از تاریخ فوت	پس از گذشت یک سال از تاریخ فوت
امکان کسر دیون/هزینه ها	بله (امکان کسر دیون، هزینه های کفن و دفن، واجبات شرعی)	خیر (فقط ماترک اعلامی مشمول مالیات می شود)
کاربرد اصلی	اولین اظهارنامه برای بهره مندی از حداکثر مزایای قانونی	اظهارنامه برای اموالی که قبلاً اعلام نشده یا برای وراثی که مهلت یک ساله را از دست داده اند
ملاک محاسبه ارزش اموال	ارزش روز زمان فوت متوفی	ارزش روز زمان انتقال هر دارایی

نحوه انتخاب فرم مناسب در سامانه: پس از ورود به بخش مالیات بر ارث، صفحه ای به شما نمایش داده می شود که گزینه ای برای ایجاد اظهارنامه جدید یا انتخاب نوع اظهارنامه دارد. در اینجا باید بر اساس شرایط خود (آیا مهلت یک ساله گذشته است یا خیر)، گزینه فرم ۲۶ یا فرم ۳۴ را انتخاب کنید. (یک صفحه با دو دکمه بزرگ فرم ۲۶ و فرم ۳۴ را تصور کنید که راهنمای مختصری زیر هر کدام نوشته شده است.)

ایجاد اظهارنامه جدید و ورود اطلاعات هویتی

پس از انتخاب نوع فرم، مرحله وارد کردن اطلاعات اولیه آغاز می شود.

1. کلیک بر روی ایجاد اظهارنامه جدید: در صفحه بعدی، احتمالاً یک دکمه یا آیکون + برای ایجاد اظهارنامه جدید وجود دارد. روی آن کلیک کنید. (یک دکمه سبز رنگ با علامت + و متن ایجاد اظهارنامه جدید را در بالای صفحه تصور کنید.)
2. ورود کد ملی و تاریخ فوت متوفی: در این مرحله، سیستم از شما کد ملی و تاریخ فوت متوفی را درخواست می کند. با وارد کردن این اطلاعات، سامانه به صورت خودکار اطلاعات هویتی متوفی را از ثبت احوال استعلام کرده و به شما نمایش می دهد. (کادرهای ورودی کد ملی متوفی و تاریخ فوت با دکمه استعلام اطلاعات را تصور کنید که پس از کلیک، فیلدهایی مانند نام، نام خانوادگی، نام پدر و تاریخ تولد متوفی پر می شوند.)
3. نکته مهم: در این مرحله، نیازی به ثبت اطلاعات تمامی وراث نیست. اطلاعات یک نفر از وراث که مسئولیت تکمیل اظهارنامه را بر عهده گرفته است، کافی خواهد بود. سایر اطلاعات وراث در مراحل بعدی و پس از تأیید اظهارنامه و مراجعه حضوری تکمیل می شود.

تکمیل جداول مربوط به ماترک (اموال و دارایی ها)

این بخش نیازمند دقت فراوان است، زیرا تمامی اموال و دارایی های متوفی باید به تفصیل و با جزئیات کامل در جداول مربوطه وارد شوند. سیستم به صورت مرحله ای از شما می خواهد که اطلاعات هر نوع دارایی را وارد کنید و پس از هر بخش، گزینه ثبت و ادامه را برای رفتن به مرحله بعدی خواهید دید.

* الف) سپرده های بانکی:
* در این قسمت، باید اطلاعات تمامی حساب های بانکی متوفی (جاری، پس انداز، کوتاه مدت، بلندمدت) را وارد کنید.
* اطلاعات لازم: نام بانک، شعبه، شماره حساب، نوع حساب، و مهم تر از همه، مبلغ موجودی حساب در تاریخ فوت متوفی.
* برای هر حساب، یک ردیف جدید اضافه کنید و اطلاعات آن را وارد نمایید. (جدولی با ستون های نام بانک، شعبه، شماره حساب، نوع حساب و موجودی در تاریخ فوت را تصور کنید که در پایین آن دکمه افزودن حساب جدید وجود دارد.)
* ب) سهام و اوراق مشارکت:
* این بخش برای وارد کردن اطلاعات سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار است.
* سهام بورسی: نام شرکت، تعداد سهام، و تاریخ فوت. سیستم معمولاً ارزش روز سهام بورسی را به صورت خودکار استخراج می کند.
* سهام غیربورسی: نام شرکت، تعداد سهام، و ارزش اسمی هر سهم (یا در صورت لزوم، ارزش گذاری توسط کارشناس).
* اوراق مشارکت و صندوق های سرمایه گذاری: نام و مشخصات اوراق یا صندوق و ارزش آن ها در تاریخ فوت. (جدولی مشابه بخش سپرده ها با فیلدهای مخصوص سهام و اوراق بهادار را تصور کنید.)
* ج) املاک:
* یکی از بخش های مهم که نیاز به جزئیات دقیق دارد.
* اطلاعات لازم: نوع ملک (مسکونی، تجاری، اداری، زمین زراعی، باغ)، آدرس دقیق، پلاک ثبتی اصلی و فرعی، متراژ، کاربری، وضعیت سند (عرصه، اعیان یا هر دو)، و ارزش تقریبی آن در تاریخ فوت. ارزش گذاری نهایی توسط کارشناسان مالیاتی و بر اساس ارزش منطقه ای یا ارزش معاملاتی اعلامی انجام خواهد شد. (فرم مفصلی با فیلدهای نوع ملک، آدرس، پلاک ثبتی، متراژ و ارزش تقریبی را تصور کنید.)
* د) وسایل نقلیه:
* اطلاعات مربوط به خودرو، موتورسیکلت، یا هر وسیله نقلیه دیگر.
* اطلاعات لازم: نوع وسیله نقلیه (سواری، وانت، موتور)، مدل، سال ساخت، شماره پلاک، رنگ، شماره شاسی و موتور، و ارزش تقریبی آن در تاریخ فوت. (یک فرم با فیلدهای مربوط به مشخصات خودرو را در ذهن داشته باشید.)
* ه) حق امتیاز و سایر اموال:
* این بخش برای دارایی هایی است که در دسته های قبلی قرار نمی گیرند.
* مثال ها: خطوط تلفن (ثابت و همراه)، حق امتیاز هر گونه فعالیت، جواهرات و اشیاء گران بها، مطالبات از اشخاص ثالث، و هر گونه دارایی ارزشمند دیگر.
* باید مشخصات هر یک از این اقلام و ارزش تقریبی آن ها را وارد کنید. (یک بخش افزودن سایر دارایی ها با فیلدهای شرح دارایی و ارزش را در نظر بگیرید.)

نکته کلیدی: ارزش گذاری اموال
ملاک محاسبه مالیات بر ارث، ارزش روز اموال در تاریخ فوت متوفی است. این موضوع به این معناست که حتی اگر اظهارنامه را با تأخیر هم تکمیل کنید، ارزش گذاری بر اساس قیمت ها و شرایط بازار در روز فوت انجام خواهد شد. البته در مواردی خاص، برای برخی اموال، ارزش معاملاتی اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی ملاک عمل قرار می گیرد.

معرفی کامل معافیت ها:
برخی از دارایی ها، تمام یا قسمتی از آن ها، از مالیات بر ارث معاف هستند که آگاهی از آن ها می تواند به وراث کمک کند:

* وجوه بازنشستگی و وظیفه: وجوهی که از محل بیمه های اجتماعی، صندوق های بازنشستگی، و حقوق وظیفه به وراث پرداخت می شود، از مالیات بر ارث معاف است.
* بیمه عمر و غرامت فوت: مبالغ پرداختی توسط شرکت های بیمه به عنوان بیمه عمر یا غرامت فوت، معاف از مالیات بر ارث است.
* بدهی های متوفی: دیون محقق و قابل اثبات متوفی، از ماترک کسر می شوند و به عبارتی، آن بخش از اموال که برای پرداخت بدهی ها مصرف می شود، مشمول مالیات نمی گردد.
* هزینه های کفن و دفن: هزینه های متعارف و عرفی کفن و دفن متوفی، تا سقف مشخصی، از ماترک کسر می شود.
* ترکه شهدا: اموال به جا مانده از شهدا، برای وراث طبقه اول و دوم، از مالیات بر ارث معاف است.

ثبت دیون و هزینه ها (فقط برای فرم ۲۶)

این بخش تنها در صورتی فعال و قابل دسترسی است که شما در ابتدای کار، فرم شماره ۲۶ را انتخاب کرده باشید و مهلت یک ساله از تاریخ فوت متوفی نگذشته باشد. در غیر این صورت (یعنی اگر فرم ۳۴ را انتخاب کرده اید)، این بخش برای شما قابل دسترسی نخواهد بود.

* بدهی های متوفی:
* باید تمامی بدهی های قانونی و قابل اثبات متوفی به اشخاص حقیقی یا حقوقی را در این قسمت وارد کنید.
* اطلاعات لازم: نام و کد ملی طلبکار (یا نام شرکت طلبکار)، مبلغ بدهی، تاریخ ایجاد بدهی، و مستندات مربوطه (مانند سند وام، قولنامه، چک یا سفته).
* سیستم به شما اجازه می دهد تا چندین بدهی را اضافه کنید. (جدولی با ستون های نام طلبکار، مبلغ بدهی، تاریخ و شرح را تصور کنید.)
* هزینه های کفن و دفن:
* مبالغی که برای کفن و دفن متوفی هزینه شده است.
* نکته: این هزینه ها تا سقف قانونی سال مربوطه قابل کسر هستند. باید فاکتورهای معتبر و رسمی مربوط به این هزینه ها را در اختیار داشته باشید.
* واجبات مالی و عبادی:
* در صورتی که متوفی دارای واجبات مالی (مانند خمس، زکات) یا واجبات عبادی (مانند نماز و روزه قضا، حج واجب) بوده و وراث قصد پرداخت آن ها را از ماترک داشته باشند، می توانند این موارد را نیز با ارائه مستندات در این بخش ثبت کنند.

بررسی نهایی و تایید اظهارنامه: گامی که بازگشت ندارد!

پس از تکمیل تمامی جداول مربوط به اموال و دیون، به مرحله بسیار حساس بررسی نهایی و تأیید اظهارنامه می رسید. در این مرحله، سیستم خلاصه ای از اطلاعات وارد شده را به شما نمایش می دهد.

* تاکید بر بازبینی دقیق: بسیار مهم است که در این مرحله، تمامی اطلاعات وارد شده را با دقت و وسواس کامل بازبینی کنید. از صحت املایی تا اعداد و ارقام، همه چیز را مجدداً چک کنید. یک اشتباه کوچک می تواند در آینده مشکلات بزرگی ایجاد کند.
* هشدار مهم: عدم امکان ویرایش پس از ثبت نهایی: سازمان امور مالیاتی تأکید کرده است که پس از ثبت نهایی اظهارنامه و دریافت کد رهگیری سیستمی، امکان ویرایش مستقیم اطلاعات در سامانه وجود ندارد. این یک نکته حیاتی است که باید به آن توجه شود.
* راهکار جایگزین در صورت بروز خطا:
* ثبت اظهارنامه جدید: اگر پس از تأیید متوجه اشتباهی شدید، راهکار معمول این است که یک اظهارنامه جدید را با اطلاعات صحیح تکمیل و ثبت نهایی کنید. در این صورت، اظهارنامه جدید با کد رهگیری جدید، ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
* مراجعه به اداره مالیاتی: در برخی موارد پیچیده تر، ممکن است نیاز به مراجعه حضوری به اداره مالیاتی مربوطه و درخواست کتبی برای اصلاح اطلاعات یا ابطال اظهارنامه قبلی باشد. این کار معمولاً زمان بر است و توصیه می شود تا حد امکان از بروز اشتباه در مرحله اولیه جلوگیری شود.

دریافت کد رهگیری سیستمی و پیامک تایید

پس از بررسی دقیق و اطمینان از صحت تمامی اطلاعات، می توانید دکمه تأیید نهایی و ارسال را کلیک کنید.

1. دریافت کد رهگیری: سامانه پس از پردازش، یک کد رهگیری سیستمی منحصر به فرد به شما ارائه می دهد. این کد، تأییدیه الکترونیکی تسلیم اظهارنامه شماست. (یک پنجره پاپ آپ کوچک با متن اظهارنامه شما با موفقیت ثبت شد و یک کد رهگیری طولانی را تصور کنید.)
2. دریافت پیامک تأیید: معمولاً یک پیامک حاوی کد رهگیری به شماره تلفن همراه ثبت شده در سامانه ارسال می شود.
3. اهمیت نگهداری کد رهگیری: این کد را به دقت یادداشت کرده و در مکانی امن نگهداری کنید. کد رهگیری، مدرک اصلی شما برای اثبات تسلیم اظهارنامه است و در تمامی مراحل پیگیری و مراجعات بعدی به آن نیاز خواهید داشت.

مراجعه حضوری به اداره مالیاتی (پس از دریافت کد رهگیری)

اگرچه فرآیند تکمیل اظهارنامه به صورت الکترونیکی انجام می شود، اما مرحله نهایی آن نیازمند مراجعه حضوری به اداره مالیاتی ذی صلاح است.

1. مدارک لازم برای مراجعه حضوری:
* تمامی اصل مدارکی که در مرحله مدارک ضروری ذکر شد (گواهی فوت، شناسنامه و کارت ملی متوفی و وراث، گواهی انحصار وراثت، اسناد اموال و دیون و…).
* کد رهگیری سیستمی دریافتی از سامانه.
* در صورت وجود، فاکتورهای مربوط به هزینه های کفن و دفن و واجبات شرعی.
2. تشخیص اداره مالیاتی صلاحیت دار: اداره مالیاتی که باید به آن مراجعه کنید، معمولاً بر اساس آخرین محل سکونت متوفی تعیین می شود. به عبارت دیگر، اداره مالیاتی که متوفی در زمان حیات خود پرونده مالیاتی در آن داشته یا پرونده وی به آنجا ارجاع داده شده است. در برخی سامانه ها، پس از تکمیل اظهارنامه، اداره مالیاتی مربوطه نیز به شما معرفی می شود.

پس از تکمیل و ارسال اظهارنامه: گام های بعدی چیست؟

تکمیل و ارسال اظهارنامه، پایان کار نیست، بلکه آغاز فرآیند رسیدگی و تعیین تکلیف مالیاتی است. وراث باید با گام های بعدی نیز آشنا باشند تا بتوانند به موقع اقدامات لازم را انجام دهند.

فرآیند بررسی و تایید اظهارنامه توسط کارشناسان مالیاتی

پس از تسلیم الکترونیکی اظهارنامه و مراجعه حضوری با مدارک، پرونده مالیات بر ارث متوفی به دست کارشناسان سازمان امور مالیاتی می رسد. این کارشناسان وظیفه دارند:

* بررسی صحت اطلاعات: تمامی اطلاعات وارد شده در اظهارنامه را با مدارک فیزیکی ارائه شده مطابقت دهند.
* ارزش گذاری اموال: صحت ارزش گذاری اموال را بررسی کرده و در صورت لزوم، با استفاده از جداول ارزش معاملاتی املاک، کارشناسی رسمی، یا استعلام از مراجع ذی ربط (مانند بانک مرکزی برای سپرده ها یا بورس برای سهام)، ارزش واقعی اموال در تاریخ فوت را تعیین کنند.
* تأیید دیون و هزینه ها: مستندات مربوط به دیون و هزینه های قابل کسر را بررسی کرده و در صورت تأیید، آن ها را از مجموع ماترک کسر نمایند.
* اعمال معافیت ها: معافیت های قانونی مالیات بر ارث را بر اساس نوع دارایی و طبقه وراث اعمال کنند.

این فرآیند ممکن است بسته به پیچیدگی پرونده و حجم اموال، مدتی به طول انجامد. در طول این مدت، ممکن است کارشناس برای ارائه توضیحات بیشتر یا تکمیل مدارک با وراث تماس بگیرد.

صدور برگ تشخیص مالیات بر ارث و ابلاغ آن

پس از اتمام بررسی های کارشناسی و تعیین میزان دقیق مالیات، سازمان امور مالیاتی اقدام به صدور برگ تشخیص مالیات بر ارث می کند.

* محتوای برگ تشخیص: در این برگ، جزئیات کامل محاسبه مالیات، شامل ارزش گذاری هر دارایی، مبالغ کسر شده بابت دیون و هزینه ها، معافیت های اعمال شده و در نهایت، مبلغ نهایی مالیات قابل پرداخت برای هر یک از وراث (بر اساس سهم الارث و طبقه وراثی) درج می شود.
* ابلاغ: برگ تشخیص به صورت رسمی به وراث ابلاغ می شود. وراث پس از دریافت برگ تشخیص، مهلتی دارند تا نسبت به آن اعتراض کنند یا با پرداخت مالیات، پرونده را مختومه کنند.

نحوه پرداخت مالیات بر ارث

پس از دریافت برگ تشخیص، وراث باید در مهلت قانونی تعیین شده (معمولاً یک ماه از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص) نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند.

* روش های پرداخت: معمولاً پرداخت مالیات بر ارث از طریق سامانه های الکترونیکی سازمان امور مالیاتی، یا به صورت حضوری در بانک های عامل (با در دست داشتن برگ تشخیص) امکان پذیر است.
* عدم امکان تقسیط: بر اساس قوانین فعلی مالیات های مستقیم، امکان تقسیط مبلغ مالیات بر ارث به طور کلی وجود ندارد. تنها راهکار ممکن، پرداخت مالیات به صورت مرحله ای برای هر دارایی در زمان انتقال آن است. به این صورت که برای انتقال هر دارایی (مثلاً یک ملک یا حساب بانکی)، ابتدا مالیات مربوط به همان دارایی پرداخت شده و سپس گواهی مالیات بر ارث (فرم ۱۹) برای آن دارایی صادر می شود. این روش، تا حدی بار مالی را بر وراث کاهش می دهد، اما تقسیط به معنای معمول کلمه نیست.

دریافت گواهی مالیات بر ارث (فرم ۱۹) و کاربردهای آن

پس از پرداخت کامل مبلغ مالیات بر ارث (یا مالیات مربوط به هر دارایی)، سازمان امور مالیاتی اقدام به صدور گواهی مالیات بر ارث که با عنوان فرم ۱۹ شناخته می شود، می کند.

* کاربردها: این گواهی یکی از مهم ترین اسناد برای وراث است و کاربردهای فراوانی دارد:
* انتقال رسمی اموال: بدون این گواهی، امکان انتقال رسمی هیچ یک از اموال متوفی (مانند سند زدن ملک، انتقال سهام، یا برداشت مبالغ از حساب های بانکی) به نام وراث وجود ندارد. دفاتر اسناد رسمی و سایر مراجع قانونی، این گواهی را برای انجام امور نقل و انتقال ضروری می دانند.
* تأیید پایان تکلیف مالیاتی: این گواهی نشان می دهد که تکلیف مالیاتی مربوط به آن بخش از ترکه متوفی انجام شده است.

دریافت فرم ۱۹، عملاً پایان مراحل مالیاتی مربوط به آن بخش از ارث است و وراث می توانند با خیال راحت، اقدام به تملک و انتقال قانونی دارایی ها نمایند.

سوالات متداول (FAQ): پاسخ به دغدغه های اصلی وراث

در این بخش، به برخی از رایج ترین سوالات و نگرانی های وراث در خصوص نحوه تکمیل فرم مالیات بر ارث پاسخ داده می شود.

آیا امکان ویرایش اظهارنامه ارث پس از ثبت نهایی وجود دارد؟ راهکار چیست؟

پس از ثبت نهایی اظهارنامه و دریافت کد رهگیری سیستمی، به طور مستقیم امکان ویرایش اطلاعات در سامانه وجود ندارد. اگر متوجه اشتباهی شدید، بهترین راهکار این است که یک اظهارنامه جدید با اطلاعات صحیح را تکمیل و ثبت نهایی کنید. اظهارنامه جدید با کد رهگیری جدید، ملاک عمل قرار خواهد گرفت. در موارد پیچیده، مراجعه حضوری به اداره مالیاتی و درخواست کتبی برای اصلاح نیز می تواند راهگشا باشد.

چگونه می توانم از تعداد و میزان حساب های بانکی متوفی مطلع شوم؟

در صورتی که از تمامی حساب های بانکی متوفی بی اطلاع هستید، پس از دریافت گواهی انحصار وراثت، می توانید به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست تحریر ترکه و تقسیم ترکه مطرح کنید. با حکم دادگاه، امکان استعلام رسمی از بانک مرکزی برای شناسایی و تعیین موجودی تمامی حساب های بانکی متوفی فراهم می شود.

در صورت بروز خطاهایی مانند متوفی در قید حیات است یا کد امنیتی صحیح نیست چه باید کرد؟

* متوفی در قید حیات است: این خطا معمولاً به این معنی است که اطلاعات فوت متوفی به درستی در سامانه ثبت احوال ثبت نشده است. با در دست داشتن گواهی فوت به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و از ثبت شدن صحیح اطلاعات اطمینان حاصل کنید.
* کد امنیتی صحیح نیست: این مشکل اغلب با دقت در وارد کردن حروف و اعداد (تنظیم بودن زبان کیبورد روی انگلیسی) یا غیرفعال کردن فیلترشکن برطرف می شود. همچنین، تعویض مرورگر نیز گاهی اوقات می تواند کمک کننده باشد.

اگر اداره مالیاتی مربوطه به اشتباه وارد شده باشد، چگونه آن را اصلاح کنم؟

در صورتی که اداره مالیاتی صلاحیت دار در اظهارنامه به اشتباه وارد شده باشد، باید به اداره مالیاتی مربوطه (اداره ای که متوفی در زمان فوت در حوزه آن بوده) مراجعه کرده و با ارائه مدارک و درخواست کتبی، از کارشناسان بخواهید تا پرونده را به اداره صحیح منتقل کنند یا اطلاعات را اصلاح نمایند.

آیا امکان تقسیط مبلغ مالیات بر ارث وجود دارد؟

خیر، بر اساس قوانین فعلی مالیات های مستقیم، به طور رسمی امکان تقسیط مبلغ مالیات بر ارث وجود ندارد. تنها راهکاری که برای پرداخت مرحله ای مالیات بر ارث وجود دارد، اعلام و پرداخت مالیات هر دارایی به صورت مجزا و در زمان انتقال آن است. به این ترتیب، مالیات هر دارایی با ارزش روز انتقال محاسبه و پرداخت می شود و گواهی مالیات بر ارث (فرم ۱۹) برای همان دارایی صادر می گردد.

ملاک محاسبه ارزش اموال (ارزش روز فوت یا ارزش روز انتقال) چیست؟

بر اساس قانون جدید مالیات بر ارث (برای متوفیان بعد از ۱۳۹۵)، ملاک محاسبه ارزش اموال، ارزش روز زمان فوت متوفی است. به این معنی که حتی اگر وراث اظهارنامه را با تأخیر تسلیم کنند، ارزش گذاری دارایی ها بر اساس قیمت ها در تاریخ فوت انجام می شود. فقط در صورتی که وراث پس از گذشت یک سال از فوت، اظهارنامه را با فرم ۳۴ تکمیل کنند و قصد انتقال جزئی از اموال را داشته باشند، مالیات آن بخش از اموال بر اساس ارزش روز انتقال محاسبه خواهد شد.

آیا برای هر یک از وراث باید اظهارنامه جداگانه پر شود؟

خیر، نیازی نیست که هر یک از وراث اظهارنامه جداگانه پر کنند. یک اظهارنامه واحد برای تمامی ماترک متوفی تکمیل و تسلیم می شود. در داخل اظهارنامه، اطلاعات تمامی وراث و سهم الارث آن ها ذکر می گردد و محاسبه مالیات بر اساس مجموع دارایی ها و سهم هر وارث انجام می شود.

نتیجه گیری

تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث، یکی از مراحل مهم و اجتناب ناپذیر پس از درگذشت یک عزیز است که برای انتقال قانونی دارایی ها ضروری است. با اینکه این فرآیند در نگاه اول ممکن است پیچیده به نظر آید، اما با آگاهی از قوانین، مهلت های قانونی و مراحل گام به گام آن، وراث می توانند این تکلیف را با دقت و درستی به انجام رسانند. رعایت مهلت یک ساله برای تسلیم اظهارنامه و انتخاب صحیح فرم (۲۶ یا ۳۴)، نقش حیاتی در بهره مندی از مزایای قانونی و جلوگیری از پرداخت مالیات بیشتر دارد.

هرچند سامانه های الکترونیکی این فرآیند را تسهیل کرده اند، اما دقت در وارد کردن اطلاعات، جمع آوری کامل مدارک و توجه به تفاوت های قانون قدیم و جدید، همچنان از اهمیت بالایی برخوردار است. در صورتی که وراث در هر مرحله با ابهام یا پیچیدگی مواجه شدند، توصیه می شود حتماً از مشاوره مالیاتی متخصصین این حوزه بهره ببرند. مشاوران مالیاتی می توانند با ارائه راهنمایی های دقیق و کاربردی، به وراث در مدیریت بهینه این فرآیند کمک کنند و اطمینان حاصل نمایند که هیچ حقی از آن ها ضایع نمی شود.

با دانش و راهنمایی درست، می توان این مسیر را با کمترین دغدغه و بیشترین آرامش طی کرد تا میراث به جا مانده، به نحو احسن مدیریت و به صاحبان آن منتقل شود.