تینا مزدکی: با شروع آتش‌سوزی که بیش از شش ماه ادامه داشت ۱۲۷ هزار تن گاز متان از یک چاه دور افتاده در قزاقستان خارج شد، متان گاز گلخانه‌ای بسیار قوی‌تر از کربن دی اکسید است و اکنون تجزیه و تحلیل‌های جدید نشان می‌دهند که این نشت یکی از بدترین نشت‌های متان است که تاکنون ثبت شده است. البته که بوزاچی نفت، شرکت مالک این چاه، نشت این مقدار چشمگیر متان را تکذیب می‌کند.
بر اساس محاسبه‌گر معادل گازهای گلخانه‌ای آژانس حفاظت از محیط‌زیست ایالات متحده، تأثیر زیست‌محیطی چنین نشتی با رانندگی بیش از ۷۱۷۰۰۰ خودروی بنزینی در طول یک سال قابل مقایسه است. رئیس رصدخانه بین‌المللی انتشار متان سازمان ملل در این باره می‌گوید:«میزان و مدت نشت غیرعادی و بسیار بزرگ است.»
این نشت در ۹ ژوئن ۲۰۲۳، زمانی که یک انفجار در حین حفاری در یک چاه اکتشافی در جنوب غربی قزاقستان گزارش شد، آغاز شد و شروعی برای آتش‌سوزی بود که تا پایان سال به طور مداوم ادامه داشت. سپس در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳ تحت کنترل قرار گرفت و گفته می‌شود که در حال حاضر در تلاش برای آنلاین و موم کردن چاه با سیمان ادامه دارد.
گاز طبیعی در درجه اول از متان ساخته شده است. متان به چشم انسان نامرئی است، اما، زمانی که نور خورشید از میان ابر متان عبور می‌کند، اثر منحصر به فردی ایجاد می‌کند که برخی از ماهواره‌ها قادر به ردیابی آن هستند.
این نشت متان خاص برای اولین بار توسط یک شرکت فرانسوی تجزیه و تحلیل جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل آنها اکنون توسط موسسه تحقیقات فضایی هلند و دانشگاه پلی تکنیک والنسیا در اسپانیا تأیید شده است. با نگاهی به داده‌های ماهواره‌ای، دانشمندان دریافتند که غلظت‌های بالای متان در ۱۱۵ موقعیت مختلف بین ژوئن و دسامبر قابل مشاهده است.
بر اساس این مطالعات، آنها به این نتیجه رسیدند که ۱۲۷هزار تن متان از این چاه خارج شده است. این می‌تواند دومین نشت متان ساخته دست بشر باشد که تاکنون ثبت شده است و شاید تا کنون فقط نورد استریم نشت قوی‌تری نسبت به نشت کنونی در قزاقستان را رقم زده باشد، چراکه در سپتامبر ۲۰۲۲، انفجارهای زیر آب، دو خط لوله انتقال گاز روسیه به آلمان نورد استریم ۱ و ۲ را از هم پاشید و تا ۲۳۰۰۰۰ تن متان را در جو آزاد کرد.
به گفته آژانس بین المللی انرژی، متان عامل حدود ۳۰ درصد افزایش دمای جهانی از زمان انقلاب صنعتی تاکنون است. بنابراین جلوگیری از انتشار این گاز ضروری است. ماهواره‌ها از توده‌های عظیم متان حاصل از نفت و گاز نقشه برداری می‌کنند؛ اگرچه گزارش‌های ماهواره‌ای می‌تواند تحت تأثیر عوامل خارجی مانند پوشش ابر قرار گیرد، محققان می‌گویند که کاملا مطمئن هستند که مقادیر زیادی متان از این چاه خارج شده است.
ظاهرا در تحقیقات از پنج ابزار مختلف ماهواره‌ای حساس به متان استفاده شده است؛ با این که هر یک از این ابزارها متان را به روش خاصی اندازه‌گیری می‌کنند، اما اندازه‌های دقیق و ثابتی از همه آنها به دست آمده است. همچنین دپارتمان اکولوژی در منطقه منگیستاو تایید کرد که غلظت متان در هوا در ۱۰ نوبت جداگانه بین ۹ ژوئن تا ۲۱ سپتامبر از حد مجاز فراتر رفته است و گفته شده است که در ساعات پس از انفجار اولیه، سطح متان در هوا ۵۰ برابر بیشتر از حد مجاز بوده است.
اما بوزاچی نفت، شرکت قزاقستانی که صاحب این چاه است، گزارشات مبنی بر نشت مقادیر زیادی متان را رد می‌کند. این شرکت می‌گوید که چاه تنها حاوی مقدار ناچیزی گاز بوده و هر گاز متانی که نشت می‌کند با خروج از چاه می‌سوزد. همچنین معتقد است که تنها بخار آب به جو نشت کرده و ستون‌های سفید بزرگی را تشکیل می‌دهد که از فضا قابل رویت بودند.
معاون توسعه استراتژیک این شرکت می‌گوید:«ما مسئولانه با وضعیت برخورد کرده‌ایم.» ظاهرا تحقیقات خارجی که به سفارش بوزاچی نفت انجام شده حتی ادعاهای شرکت فرانسوی را زیر سوال برده است. بر اساس این تحقیقات، ماهواره‌ها ممکن است گازهای دیگر موجود در اتمسفر مانند بخار آب را با متان اشتباه بگیرند و دانشمندان پیش از وقوع انفجار، متان موجود در هوا را محاسبه نکرده‌اند.
اما محققان تحقیقات سفارشی بوزاچی نفت را رد می‌کنند و ظاهرا تأثیر بالقوه بخار آب یا دود را آزمایش کرده‌اند و هیچ سیگنالی از تعامل آنها با اندازه‌گیری‌های خود پیدا نکرده‌اند در واقع دانشمندان فقط به دنبال توده‌های متان یکتا بودند و روش‌های آنها تحت تأثیر متان موجود در جو قبل از حادثه قرار نمی‌گرفت.
تحقیقات رسمی در مورد علل حادثه به رهبری کمیته ایمنی صنعتی آتیراو نشان داد که بوزاچی نفت نتوانست بر حفاری چاه نظارت مناسب داشته باشد. این شرکت همچنین شرکت زمان انرژی، یک پیمانکار فرعی را مسئول شکست‌های متعدد در فرآیند حفاری دانست و زمان انرژی از اظهار نظر در مورد این داستان خودداری کرد. وزارت انرژی قزاقستان نیز در بیانیه‌ای گفت که مقابله با این نشت یک عملیات فنی پیچیده است و هیچ راه حل جهانی برای از بین بردن حوادث مشابه وجود ندارد.
با این حال، این اولین بار نیست که نشت گاز متان در آسیای مرکزی شناسایی می‌شود. درست مانند ترکمنستان، قزاقستان نیز ده‌ها رویداد «ابر ساطع کننده» را ثبت کرده است، ابر ساطع کننده عبارتی است که دانشمندان برای توصیف حوادثی که در آن مقادیر زیادی متان در جو منتشر می‌شود، استفاده می‌کنند. با این حال رویداد مشاهده‌شده در منطقه مانگیستاو برجسته است. این بزرگترین نشت متان از فعالیت‌های «عادی» انسانی است که تا کنون شناسایی شده است.
کارشناسان آب و هوا سازمان تحلیل Climate Action Tracker می‌گویند که با افزایش پیش‌بینی شده تولید گاز طبیعی، قزاقستان با خطر نشت بیشتر متان از خطوط لوله گاز مواجه است. لازم به ذکر است که در اجلاس آب و هوای COP۲۸ سال گذشته، قزاقستان به تعهد جهانی متان و توافق داوطلبانه بیش از ۱۵۰ کشور برای کاهش ۳۰ درصدی انتشار متان تا سال ۲۰۳۰ پیوست.
منبع: bbc
۵۸۳۲۳