از نظر بلایای طبیعی

نیروهای عظیم طبیعت همواره بخشی از پویایی کره زمین بوده اند اما هنگامی که این نیروها به شکل رخدادهای ناگهانی و شدید ظاهر می شوند و زندگی انسان ها زیرساخت ها و محیط زیست را تحت تأثیر قرار می دهند به «بلایای طبیعی» تبدیل می شوند. این پدیده ها که منشأ غیرانسانی دارند می توانند در کسری از ثانیه چشم انداز یک منطقه را دگرگون کرده و پیامدهای ویرانگری از خود بر جای بگذارند. درک عمیق بلایای طبیعی انواع آن ها چگونگی وقوعشان و تأثیرات گسترده ای که بر جوامع بشری و اکوسیستم ها دارند امری حیاتی برای افزایش تاب آوری و کاهش آسیب پذیری است. این شناخت به ما کمک می کند تا با آمادگی بیشتر به استقبال این چالش های غیرقابل اجتناب برویم و راهکارهای مؤثرتری برای پیشگیری مقابله و بازسازی پس از وقوع آن ها بیابیم.

انواع رخدادهای طبیعی

رخدادهای طبیعی طیف وسیعی از پدیده ها را شامل می شوند که هر یک سازوکار و تأثیرات منحصربه فردی دارند. این پدیده ها را می توان بر اساس منشأ و ماهیتشان دسته بندی کرد. برخی از آن ها ریشه در فعالیت های زمین شناسی دارند مانند زلزله و فوران آتشفشان. دسته ای دیگر مربوط به فرآیندهای هیدرولوژیکی یا مرتبط با آب هستند نظیر سیل و سونامی. همچنین پدیده های جوی و اقلیمی مانند طوفان گردباد خشکسالی و امواج گرما نیز در این گروه جای می گیرند. حتی پدیده هایی مانند بهمن و رانش زمین که ناشی از حرکت توده های بزرگ مواد هستند بخشی از این رخدادها محسوب می شوند. درک این تنوع به ما کمک می کند تا برای هر نوع تهدید آمادگی و پاسخ مناسب را برنامه ریزی کنیم. شناخت ویژگی های هر پدیده طبیعی اولین گام در مسیر مدیریت بحران و کاهش خطرات ناشی از آن هاست.

زلزله

زلزله یا زمین لرزه لرزش ناگهانی و سریع پوسته زمین است که بر اثر آزاد شدن انرژی انباشته شده در سنگ های درونی زمین رخ می دهد. این انرژی معمولاً در امتداد گسل ها که شکستگی هایی در پوسته زمین هستند آزاد می شود. بزرگی زلزله با مقیاس ریشتر یا مقیاس بزرگای گشتاور اندازه گیری می شود و شدت آن که به تأثیرات آن در سطح زمین اشاره دارد با مقیاس مرکالی سنجیده می شود. زلزله ها می توانند باعث تخریب گسترده ساختمان ها رانش زمین آتش سوزی و حتی سونامی شوند. پیش بینی دقیق زمان و مکان وقوع زلزله هنوز امکان پذیر نیست اما با مطالعات لرزه خیزی و ساخت وساز مقاوم در برابر زلزله می توان خسارات ناشی از آن را به طرز چشمگیری کاهش داد. آمادگی فردی و اجتماعی برای مواجهه با زلزله از جمله آموزش نحوه پناه گیری و تخلیه اضطراری نقش حیاتی در حفظ جان افراد دارد.

سیل

سیل عبارت است از طغیان آب و زیر آب رفتن مناطقی که به طور معمول خشک هستند. این پدیده می تواند دلایل مختلفی داشته باشد از جمله بارش های شدید و طولانی ذوب سریع برف و یخ طغیان رودخانه ها شکستن سدها یا بالا آمدن سطح آب دریا ناشی از طوفان های ساحلی و سونامی. سیل ها بسته به سرعت وقوع (سیل ناگهانی یا سیل تدریجی) و منطقه تحت تأثیر (سیل رودخانه ای سیل شهری سیل ساحلی) انواع متفاوتی دارند. سیلاب ها می توانند باعث تخریب خانه ها و زیرساخت ها فرسایش خاک آلودگی منابع آب و از بین رفتن محصولات کشاورزی شوند. مدیریت حوضه های آبریز ساخت سیل بندها سیستم های هشدار سریع و برنامه ریزی کاربری اراضی در مناطق سیل خیز از راهکارهای مؤثر برای کاهش خطر سیل هستند. آموزش عمومی در مورد اقدامات ایمنی هنگام وقوع سیل نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

گردباد

گردباد طوفانی چرخنده و با سرعت بسیار زیاد است که در مناطق استوایی و نیمه استوایی بر فراز اقیانوس ها شکل می گیرد. این پدیده که در مناطق مختلف با نام های متفاوتی مانند توفند (Hurricane) در اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام شرقی تیفون (Typhoon) در اقیانوس آرام غربی و سیکلون (Cyclone) در اقیانوس هند شناخته می شود با بادهای شدید باران های سیل آسا و گاهی اوقات خیزاب های طوفانی همراه است. انرژی مورد نیاز گردبادها از آب های گرم اقیانوسی تأمین می شود. شدت گردبادها بر اساس سرعت باد آن ها طبقه بندی می شود. گردبادها می توانند باعث تخریب گسترده سازه ها قطع درختان وقوع سیلاب های داخلی و ساحلی و اختلال در زندگی روزمره شوند. سیستم های پیش بینی و هشدار زودهنگام نقش حیاتی در کاهش تلفات جانی ناشی از گردبادها دارند و به ساکنان مناطق در معرض خطر امکان تخلیه به موقع را می دهند.

سونامی

سونامی مجموعه ای از امواج عظیم اقیانوسی است که اغلب بر اثر جابه جایی ناگهانی حجم وسیعی از آب دریا رخ می دهد. شایع ترین عامل ایجاد سونامی زمین لرزه های زیردریایی قدرتمند (با بزرگای بیش از ۷ ریشتر) است که باعث بالا یا پایین رفتن بستر اقیانوس می شوند. فوران های آتشفشانی زیردریایی رانش زمین های بزرگ در سواحل یا زیر دریا و حتی برخورد شهاب سنگ های بزرگ نیز می توانند منجر به ایجاد سونامی شوند. امواج سونامی در آب های عمیق سرعت بسیار بالایی دارند اما ارتفاع کمی دارند؛ اما با رسیدن به آب های کم عمق ساحلی سرعت آن ها کاهش یافته و در عوض ارتفاعشان به طور چشمگیری افزایش می یابد و می توانند با نیروی ویرانگری به سواحل هجوم آورند. سیستم های هشدار سونامی که شامل شبکه ای از حسگرهای زیردریایی و ایستگاه های پایش سطح آب هستند امکان هشدار سریع به مناطق ساحلی را فراهم می کنند.

آتشفشان

آتشفشان ساختاری زمین شناسی است که در آن مواد مذاب خاکستر گازها و قطعات سنگ از درون زمین به سطح آن فوران می کنند. این پدیده معمولاً در مناطقی که صفحات تکتونیکی زمین با هم برخورد می کنند یا از هم دور می شوند رخ می دهد. فوران های آتشفشانی می توانند اشکال مختلفی داشته باشند از جریان های آرام گدازه تا انفجارهای شدید و پرتاب خاکستر به ارتفاعات بالا. خطرات مرتبط با آتشفشان شامل جریان های گدازه جریان های آذرآواری (ترکیبی بسیار داغ و سریع از گاز و خاکستر) ریزش خاکستر انتشار گازهای سمی و حتی تغییرات اقلیمی موقت ناشی از ذرات معلق در اتمسفر است. پایش فعالیت آتشفشان ها توسط دانشمندان امکان پیش بینی نسبی فوران ها و تخلیه مناطق خطرناک را فراهم می کند اما فوران های ناگهانی و غیرمنتظره نیز همچنان تهدید جدی محسوب می شوند.

خشکسالی

خشکسالی دوره ای طولانی مدت است که در آن یک منطقه با کمبود غیرعادی و مداوم بارش مواجه می شود و این کمبود تأثیرات نامطلوبی بر تولید محصولات کشاورزی منابع آب و محیط زیست می گذارد. خشکسالی یک پدیده تدریجی است و برخلاف سایر بلایای طبیعی که ناگهانی رخ می دهند اثرات آن به مرور زمان آشکار می شود. انواع خشکسالی شامل خشکسالی هواشناسی (کمبود بارش) خشکسالی کشاورزی (کمبود رطوبت خاک برای رشد گیاهان) خشکسالی هیدرولوژیکی (کمبود آب در رودخانه ها دریاچه ها و ذخایر زیرزمینی) و خشکسالی اجتماعی-اقتصادی (تأثیر کمبود آب بر فعالیت های انسانی) است. خشکسالی می تواند منجر به قحطی کمبود آب شرب مهاجرت آتش سوزی های جنگلی و تخریب اکوسیستم ها شود. مدیریت منابع آب توسعه کشاورزی پایدار و سیستم های هشدار و پایش خشکسالی از راهکارهای مقابله با این پدیده هستند.

بهمن

بهمن عبارت است از سقوط ناگهانی و سریع توده ای بزرگ از برف یخ سنگ یا خاک از دامنه کوه یا شیب های تند. بهمن های برفی شایع ترین نوع هستند و معمولاً در فصل زمستان یا اوایل بهار پس از بارش برف سنگین یا تغییرات دما که باعث ناپایداری لایه های برف می شود رخ می دهند. عواملی مانند شیب تند نوع برف دما باد و وجود لایه های ضعیف در توده برف می توانند احتمال وقوع بهمن را افزایش دهند. بهمن ها با سرعت بسیار بالایی حرکت می کنند و نیروی تخریب کننده عظیمی دارند که می تواند ساختمان ها جاده ها و پوشش گیاهی را از بین ببرد و جان انسان ها را به خطر اندازد. پیش بینی بهمن از طریق پایش وضعیت برف و شرایط آب وهوایی انجام می شود و اقدامات پیشگیرانه مانند کنترل های انفجاری و ایجاد موانع در مناطق پرخطر می تواند به کاهش ریسک کمک کند. آموزش ایمنی در مناطق کوهستانی برای کوهنوردان و اسکی بازان نیز ضروری است.

طوفان شن

طوفان شن پدیده ای هواشناسی است که در مناطق خشک و نیمه خشک رخ می دهد و شامل بلند شدن مقادیر زیادی شن ماسه و گرد و غبار از سطح زمین و انتقال آن ها توسط بادهای شدید است. این پدیده معمولاً در مناطقی با پوشش گیاهی کم یا خاک خشک و سست به ویژه در بیابان ها و مناطق بیابانی شده اتفاق می افتد. طوفان های شن می توانند دید افقی را به شدت کاهش داده و باعث اختلال در حمل ونقل جاده ای هوایی و ریلی شوند. همچنین ذرات معلق در هوا می توانند مشکلات تنفسی و بهداشتی ایجاد کنند و تأثیرات منفی بر کشاورزی و اکوسیستم ها داشته باشند. فرسایش خاک تخریب محصولات کشاورزی و آسیب به زیرساخت ها نیز از دیگر پیامدهای طوفان شن هستند. کنترل فرسایش خاک ایجاد بادشکن ها و مدیریت پایدار اراضی در مناطق مستعد از جمله راهکارهای کاهش شدت و تأثیر طوفان های شن محسوب می شوند.

زیان های جهانی

بلایای طبیعی هر ساله خسارات جانی و مالی هنگفتی در سراسر جهان به بار می آورند. آمارها نشان می دهند که تعداد رخدادهای طبیعی و شدت آن ها در دهه های اخیر روندی افزایشی داشته است که بخشی از آن ممکن است به تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت در مناطق آسیب پذیر مرتبط باشد. زیان های ناشی از این پدیده ها تنها به تلفات جانی و تخریب فوری محدود نمی شود بلکه شامل آسیب های بلندمدت اقتصادی اجتماعی و روانی نیز می گردد. زیرساخت های حیاتی مانند بیمارستان ها مدارس شبکه های حمل ونقل و تأسیسات انرژی اغلب در معرض خطر قرار دارند و تخریب آن ها می تواند روند امدادرسانی و بازسازی را با چالش مواجه کند. هزینه های بازسازی پس از بلایا می تواند بار سنگینی بر اقتصاد کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه تحمیل کند. همچنین بلایای طبیعی می توانند باعث آوارگی جمعیت ها اختلال در معیشت افراد و افزایش فقر و نابرابری شوند. آسیب های روانی طولانی مدت بر بازماندگان به خصوص کودکان و زنان نیز از جمله پیامدهای مهمی است که نیازمند توجه ویژه است. تلاش های بین المللی برای کاهش خطر بلایا تبادل دانش و فناوری و ارائه کمک های بشردوستانه نقش مهمی در مدیریت این بحران های جهانی ایفا می کنند.

9 مورد از مرگبارترین بلایای طبیعی در تاریخ معاصر

تاریخ معاصر شاهد بلایای طبیعی متعددی بوده است که هر یک هزاران و گاهی میلیون ها قربانی گرفته اند. این فجایع نه تنها مقیاس قدرت طبیعت را نشان می دهند بلکه آسیب پذیری جوامع انسانی در برابر این نیروها را نیز آشکار می سازند. در ادامه به ۹ مورد از مرگبارترین بلایای طبیعی که در تاریخ معاصر ثبت شده اند اشاره می کنیم. این لیست بر اساس تعداد تقریبی تلفات مرتب شده و نشان دهنده ابعاد فاجعه بار این رخدادهاست. مطالعه این وقایع به ما کمک می کند تا درس هایی برای آینده بیاموزیم و آمادگی خود را برای مقابله با بلایای مشابه افزایش دهیم. هر یک از این فجایع یادآور اهمیت سرمایه گذاری در سیستم های هشدار زودهنگام زیرساخت های مقاوم و برنامه های جامع مدیریت بحران هستند تا بتوان در برابر قدرت ویرانگر طبیعت ایستادگی کرد.

فاجعه رودخانه یانگ تسه

سیل بزرگ رودخانه یانگ تسه در سال ۱۹۳۱ در چین به عنوان مرگبارترین بلای طبیعی قرن بیستم شناخته می شود. این فاجعه که بین ماه های ژوئن و آگوست رخ داد در پی یک زمستان سخت و بارش های بهاری بی سابقه اتفاق افتاد که منجر به ذوب مقادیر عظیمی برف و یخ و طغیان بی سابقه رودخانه شد. تخمین زده می شود که این سیل جان بیش از ۳.۷ میلیون نفر را گرفت. علاوه بر غرق شدن مستقیم سیلاب باعث تخریب گسترده مزارع برنج و قحطی شدید در مناطق وسیعی از شرق و مرکز چین از جمله شهرهای بزرگ ووهان و نانجینگ شد. پس از فروکش کردن آب شیوع بیماری های واگیردار مانند حصبه و اسهال خونی نیز به تعداد قربانیان افزود. این فاجعه نشان دهنده آسیب پذیری شدید جوامع متکی بر کشاورزی در برابر تغییرات شدید آب و هوایی و اهمیت مدیریت منابع آب و سیستم های هشدار سیل است.

زلزله اقیانوس هند و سونامی

در ۲۶ دسامبر ۲۰۰۴ زمین لرزه ای بسیار قدرتمند با بزرگای ۹.۱ تا ۹.۳ ریشتر در زیر اقیانوس هند در نزدیکی سواحل سوماترا اندونزی رخ داد. این زلزله که یکی از قوی ترین زلزله های ثبت شده در تاریخ است باعث جابه جایی عظیم بستر اقیانوس شد و امواج سونامی مهیبی را ایجاد کرد. این امواج با سرعت بالا در اقیانوس منتشر شده و در سواحل ۱۰ کشور اطراف اقیانوس هند از جمله اندونزی سری لانکا هند و تایلند با ارتفاعی تا ۳۰ متر به ساحل برخورد کردند. این سونامی ویرانی گسترده ای به بار آورد و منجر به مرگ بیش از ۲۲۷,۸۹۸ نفر شد. این فاجعه بر اهمیت حیاتی سیستم های هشدار سونامی و آمادگی جوامع ساحلی در برابر این پدیده تأکید کرد و منجر به بهبود قابل توجهی در این سیستم ها در منطقه اقیانوس هند شد.

گردباد بهولا

گردباد بهولا در نوامبر ۱۹۷۰ یکی از مرگبارترین طوفان های چرخه ای استوایی در تاریخ جهان بود که بخش های کم ارتفاع دلتای رود گنگ در پاکستان شرقی (بنگلادش کنونی) را درنوردید. این گردباد با بادهای شدید و خیزاب طوفانی عظیمی همراه بود که مناطق ساحلی را زیر آب برد. با وجود اینکه هواشناسان از نزدیک شدن طوفان آگاه بودند فقدان سیستم های هشدار مؤثر و امکانات تخلیه مناسب باعث شد که بسیاری از ساکنان مناطق در معرض خطر نتوانند به موقع پناه بگیرند. تخمین های مختلفی از تعداد قربانیان ارائه شده است اما به طور رسمی حداقل ۳۰۰,۰۰۰ نفر و برخی گزارش های غیررسمی تا ۵۰۰,۰۰۰ نفر کشته را اعلام کرده اند. این فاجعه نشان دهنده آسیب پذیری شدید مناطق پرجمعیت و کم ارتفاع ساحلی در برابر طوفان های شدید و نیاز مبرم به سیستم های هشدار و آمادگی در برابر بلایا است.

زلزله هائیتی

در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰ زمین لرزه ای با بزرگای ۷.۰ ریشتر در نزدیکی شهر لوگان در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب غربی پورتو پرنس پایتخت هائیتی رخ داد. این زلزله به دلیل عمق کم و نزدیکی به پایتخت پرجمعیت ویرانی های بسیار گسترده ای به بار آورد. سازه های بسیاری که با استانداردهای پایین ساخته شده بودند فروریختند و زیرساخت های حیاتی کشور به شدت آسیب دید. بر اساس گزارش ها این زلزله منجر به کشته شدن حدود ۳۱۶,۰۰۰ نفر مجروح شدن ۳۰۰,۰۰۰ نفر و بی خانمان شدن بیش از ۱.۳ میلیون نفر شد. بیش از ۳۰۰,۰۰۰ خانه و بخش عمده ای از زیرساخت های دولتی اقتصادی آموزشی و بهداشتی کشور تخریب یا آسیب دیدند. خسارات اقتصادی ناشی از این زلزله معادل ۲۰۰ درصد تولید ناخالص داخلی هائیتی برآورد شد که نشان دهنده تأثیرات فاجعه بار آن بر یک کشور فقیر و آسیب پذیر است.

سیل رودخانه زرد (هوانگ هو) سال ۱۸۸۷

رودخانه زرد در چین به دلیل تغییرات مسیر و طغیان های مکرر به «غم چین» معروف است. در سپتامبر سال ۱۸۸۷ پس از بارندگی های شدید رودخانه زرد در منطقه هوایوانکو در استان هنان طغیان کرد و سیلاب عظیمی را به راه انداخت. این منطقه دشت های وسیعی با ارتفاع کم داشت که باعث شد آب به سرعت در مساحتی حدود ۱۲۹,۴۰۰ کیلومتر مربع پخش شود. این سیل یکی از مرگبارترین سیلاب های تاریخ بشر بود. تخمین زده می شود که بین ۹۰۰,۰۰۰ تا ۲ میلیون نفر بر اثر سیل قحطی و بیماری های ناشی از آن جان خود را از دست دادند و حدود ۲ میلیون نفر دیگر نیز بی خانمان شدند. این فاجعه نشان دهنده خطرات ناشی از زندگی در دشت های سیلابی بزرگ و اهمیت مدیریت رودخانه ها و آمادگی برای سیل در مناطق پرجمعیت است.

زلزله تانگشان ۱۹۷۶

در ۲۸ ژوئیه ۱۹۷۶ شهر تانگشان در استان هبی چین شاهد یکی از مرگبارترین زمین لرزه های قرن بیستم بود. زلزله اصلی با بزرگای ۷.۸ ریشتر در ساعات اولیه صبح رخ داد و به دلیل ساخت وسازهای غیرمقاوم حدود ۹۰ درصد از ساختمان های شهر را در عرض چند ثانیه ویران کرد. پس لرزه های قدرتمند نیز به ویرانی ها افزودند. این زلزله منجر به کشته شدن رسمی حدود ۲۴۲,۷۶۹ نفر شد هرچند برخی منابع آمار غیررسمی بسیار بالاتری را نیز گزارش کرده اند. علاوه بر تلفات جانی زیرساخت های حیاتی شهر از جمله جاده ها شبکه های برق و آب به طور گسترده ای تخریب شدند. این زلزله درس های مهمی در مورد اهمیت ساخت وساز مقاوم در برابر زلزله و برنامه ریزی شهری در مناطق لرزه خیز ارائه داد.

گردباد کورنیگا ۱۸۳۹

گردباد کورنیگا در ۲۵ نوامبر ۱۸۳۹ شهر بندری کورنیگا در ایالت آندرا پرادش هند را درنوردید. این گردباد با سرعت باد بسیار بالا و خیزاب طوفانی عظیمی همراه بود که تخمین زده می شود امواج آن تا ارتفاع ۱۲ متر بالا آمدند. این خیزاب بندر را ویران کرد و حدود ۲۰۰,۰۰۰ کشتی و قایق موجود در بندر و اطراف آن را نابود کرد. شهر کورنیگا به طور کامل زیر آب رفت و تخریب شد. بر اساس تخمین ها حدود ۳۰۰,۰۰۰ نفر در این فاجعه جان خود را از دست دادند. شدت ویرانی به حدی بود که بازماندگان کمی در منطقه باقی ماندند و شهر هرگز به طور کامل بازسازی نشد و جامعه جدیدی در فاصله دورتری از ساحل شکل گرفت. این رویداد یکی از مرگبارترین گردبادهای تاریخ ثبت شده است و آسیب پذیری جوامع ساحلی را در برابر طوفان های شدید نشان می دهد.

زلزله هاییوان ۱۹۲۰

در ۱۶ دسامبر ۱۹۲۰ استان گانسو در شمال غربی چین شاهد زمین لرزه ای بسیار قدرتمند با بزرگای تخمینی ۸.۳ تا ۸.۵ ریشتر بود. مرکز این زلزله در شهرستان هاییوان قرار داشت. این زلزله نه تنها باعث تخریب گسترده ساختمان ها شد بلکه رانش زمین های عظیمی را نیز در مناطق کوهستانی اطراف به راه انداخت که بسیاری از روستاها را مدفون کرد. فصل زمستان و سرمای شدید نیز به مشکلات افزود و تلاش های امدادی را با دشواری مواجه ساخت. تخمین زده می شود که حدود ۲۷۳,۴۰۰ نفر بر اثر این زلزله رانش زمین گرسنگی و قرار گرفتن در معرض سرما جان خود را از دست دادند. پس لرزه ها تا سه سال پس از زلزله اصلی ادامه داشتند. این فاجعه یکی از ویرانگرترین زلزله های تاریخ معاصر چین بود و نشان دهنده خطرات ترکیبی زلزله و رانش زمین در مناطق کوهستانی است.

شکستن سد بانکیائو ۱۹۷۵

فاجعه شکستن سد بانکیائو در استان هنان چین در آگوست ۱۹۷۵ یکی از بزرگترین فجایع مهندسی تاریخ و یکی از مرگبارترین بلایای طبیعی (با عامل انسانی) بود. این فاجعه ناشی از طوفان استوایی نینا بود که بارندگی های بی سابقه ای را در منطقه ایجاد کرد. طی سه روز بیش از ۱۵۰ سانتیمتر باران بارید که بسیار فراتر از ظرفیت طراحی سدها بود. سد بانکیائو و ده ها سد دیگر در پایین دست آن در پی فشار عظیم آب فروریختند. این فروپاشی زنجیره ای سیلاب عظیمی را به راه انداخت که مناطق وسیعی را زیر آب برد. اگرچه عامل اصلی بارندگی شدید بود اما طراحی و ساخت سدها و همچنین فقدان سیستم های هشدار و ارتباطی مناسب در زمان وقوع طوفان در ابعاد فاجعه نقش داشت. تخمین زده می شود که حدود ۲۴۰,۴۰۰ نفر بر اثر سیل و پیامدهای آن مانند گرسنگی و بیماری جان خود را از دست دادند و بیش از ۱۰ میلیون نفر آواره شدند.

ایران از نظر بلایای طبیعی در رتبه چهارم جهان قرار دارد

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود بر روی کمربند لرزه خیز آلپ-هیمالیا قرار گرفته و در معرض انواع مختلفی از بلایای طبیعی قرار دارد. قرار گرفتن در تقاطع چندین صفحه تکتونیکی بزرگ این کشور را به یکی از زلزله خیزترین مناطق جهان تبدیل کرده است. علاوه بر زلزله های متعدد و ویرانگر ایران با تهدیدات طبیعی دیگری نظیر سیلاب های ناشی از بارش های شدید (به ویژه در فصول سرد و گرم) خشکسالی های پی درپی که منابع آبی را تحت فشار قرار می دهد رانش زمین در مناطق کوهستانی طوفان های گرد و غبار و شن در مناطق کویری و حتی پدیده بهمن در ارتفاعات مواجه است. این تنوع و فراوانی رخدادهای طبیعی باعث شده است که ایران در فهرست کشورهای با بالاترین ریسک بلایای طبیعی در جهان قرار گیرد و برخی منابع آن را در رتبه چهارم جهانی از این منظر طبقه بندی می کنند. این وضعیت ضرورت سرمایه گذاری مستمر و جامع در زمینه مدیریت ریسک بلایا شامل پیشگیری آمادگی مقابله و بازسازی را بیش از پیش آشکار می سازد.

بلایای طبیعی از منظر قرآن

در آموزه های دین اسلام و به ویژه در قرآن کریم به پدیده های طبیعی و حوادثی که از سوی خداوند رخ می دهند اشاره شده است. بلایای طبیعی مانند زلزله سیل طوفان و خشکسالی در قرآن به عنوان آیات و نشانه هایی از قدرت مطلق الهی یا گاهی به عنوان هشداری برای انسان ها یا نتیجه اعمال و رفتار آنان مطرح شده اند. از این منظر این رخدادها می توانند وسیله ای برای آزمایش ایمان یادآوری ناپایداری دنیا و دعوت انسان به توبه و بازگشت به سوی خداوند باشند. قرآن داستان اقوامی را نقل می کند که به دلیل سرپیچی از فرمان الهی و ظلم و فساد دچار عذاب های طبیعی مانند سیل (قوم نوح) طوفان (قوم عاد) یا زلزله (قوم ثمود) شدند. با این حال این پدیده ها همیشه به عنوان عذاب مطرح نمی شوند و می توانند بخشی از نظام طبیعی جهان باشند که انسان باید در برابر آن صبور باشد و به خداوند توکل کند. از دیدگاه قرآنی مواجهه با بلایای طبیعی مستلزم عبرت آموزی افزایش آگاهی و تلاش برای کاهش آسیب ها از طریق تدبیر و اقدامات پیشگیرانه است.

مقاله در مورد اثر بلایای طبیعی بر محیط زیست

بلایای طبیعی تأثیرات عمیق و گسترده ای بر محیط زیست وارد می کنند که این تأثیرات می توانند هم مخرب و هم در برخی موارد نادر سازنده باشند. سیلاب های گسترده می توانند باعث فرسایش شدید خاک آلودگی منابع آب شیرین بر اثر ورود مواد شیمیایی و فاضلاب و تخریب زیستگاه های آبی و خشکی شوند. زلزله ها می توانند منجر به تغییر توپوگرافی زمین ایجاد رانش زمین و تغییر مسیر جریان های زیرزمینی آب شوند. فوران های آتشفشانی با انتشار خاکستر و گازهای سمی کیفیت هوا و آب را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند و می توانند پوشش گیاهی را در مناطق وسیع از بین ببرند. سونامی ها باعث تخریب اکوسیستم های ساحلی مانند تالاب ها جنگل های حرا و صخره های مرجانی می شوند و با رسوبات نمکی خاک را برای کشاورزی نامناسب می سازند. خشکسالی ها منجر به بیابان زایی کاهش تنوع زیستی و مرگ ومیر گسترده گیاهان و جانوران می شوند. با این حال برخی پدیده ها مانند فوران های آتشفشانی در بلندمدت می توانند با افزودن مواد معدنی به خاک آن را حاصلخیز کنند یا سیلاب ها با رسوب گذاری دشت های سیلابی را غنی سازند. درک این تأثیرات برای برنامه ریزی حفاظت از محیط زیست و بازسازی اکوسیستم ها پس از بلایا ضروری است.

مقاله الگوی ارائه خدمات توانبخشی به آسیب دیدگان ناشی از بلایای طبیعی

توانبخشی پس از بلایای طبیعی فرآیندی چندوجهی و حیاتی است که هدف آن بازگرداندن افراد آسیب دیده به حداکثر سطح ممکن از استقلال جسمی روانی و اجتماعی و همچنین بازسازی زندگی و معیشت آنان است. الگوی جامع توانبخشی باید شامل خدمات پزشکی و جسمی برای درمان جراحات و ناتوانی ها خدمات روان شناختی و مشاوره برای مقابله با تروما و استرس پس از سانحه و حمایت های اجتماعی و اقتصادی برای بازگشت به جامعه و تأمین معاش باشد. این خدمات باید به صورت یکپارچه و هماهنگ ارائه شوند و نیازهای خاص گروه های آسیب پذیر مانند کودکان سالمندان زنان و افراد دارای معلولیت را در نظر بگیرند. توانبخشی نباید تنها به فاز اولیه پس از حادثه محدود شود بلکه باید شامل برنامه های بلندمدت برای بازسازی جوامع ایجاد فرصت های شغلی و تقویت تاب آوری روانی و اجتماعی افراد باشد. مشارکت فعال آسیب دیدگان در فرآیند توانبخشی و احترام به کرامت انسانی آنان از اصول کلیدی در ارائه این خدمات است. ایجاد تیم های توانبخشی سیار راه اندازی مراکز حمایتی محلی و استفاده از فناوری های نوین در ارائه خدمات می تواند اثربخشی برنامه های توانبخشی را افزایش دهد.

در هنگام زلزله چه اقداماتی انجام دهیم؟

هنگام زلزله اگر در داخل ساختمان هستید پناه بگیرید (زیر میز محکم یا کنار دیوار داخلی) خود را بپوشانید و تا پایان لرزش همانجا بمانید. از پنجره ها و اشیاء آویزان دوری کنید. اگر در فضای باز هستید از ساختمان ها درختان و تیرهای برق فاصله بگیرید و در فضای باز بمانید.

اقدامات لازم هنگام وقوع سیل چیست؟

هنگام وقوع سیل فوراً به مناطق مرتفع و امن بروید. از عبور از آب های سیلابی چه پیاده و چه با خودرو جداً خودداری کنید. جریان آب سیلابی بسیار قوی است و می تواند شما را با خود ببرد. هشدارهای مقامات رسمی را جدی بگیرید و در صورت لزوم منطقه را تخلیه کنید.

کیف نجات در بلایای طبیعی باید شامل چه لوازمی باشد؟

یک کیف نجات اضطراری باید شامل آب آشامیدنی غذای فاسدنشدنی چراغ قوه و باتری اضافه کیت کمک های اولیه سوت ماسک گرد و غبار دستمال مرطوب ابزار چندکاره نقشه محلی رادیو با باتری و داروهای شخصی باشد.

چگونه برای مواجهه با بلایای طبیعی یک طرح اضطراری خانوادگی تهیه کنیم؟

برای تهیه طرح اضطراری ابتدا خطرات طبیعی منطقه خود را شناسایی کنید. سپس مسیرهای تخلیه و مکان های ملاقات اضطراری را تعیین کنید. فهرستی از اطلاعات تماس ضروری تهیه کرده و آن را با همه اعضای خانواده به اشتراک بگذارید. همچنین محل نگهداری کیف نجات اضطراری را مشخص کنید و در مورد نحوه ارتباط در زمان بحران صحبت کنید.