بخشیدن مهریه به چه صورت است

بخشیدن مهریه به صورت رسمی از طریق دفتر اسناد رسمی، مطمئن ترین راه است، هرچند از طرق دیگر مانند ابراء، هبه، صلح یا بذل نیز امکان پذیر است. انتخاب هر روش پیامدهای حقوقی متفاوتی دارد و می تواند بر قابلیت رجوع از آن تأثیر بگذارد.

تصمیم به بخشیدن مهریه، یکی از بزرگترین و مهم ترین تصمیماتی است که یک زن در طول زندگی مشترک خود ممکن است اتخاذ کند. مهریه، به عنوان یکی از حقوق مالی اصلی زن در ازدواج، پس از جاری شدن عقد نکاح، به مالکیت کامل او درمی آید. این مالکیت، به زن اختیار کامل می دهد تا هرگونه دخل و تصرفی را که مایل است، در آن انجام دهد؛ از جمله بخشیدن تمام یا قسمتی از آن به همسرش. این عمل حقوقی، پیامدهای گسترده ای دارد و درک صحیح از جنبه های مختلف آن، برای جلوگیری از بروز مشکلات آتی و اطمینان از اعتبار اقدام انجام شده، بسیار ضروری است. در این مسیر، گاهی ابهامات زیادی پیش می آید که می تواند فرد را در تصمیم گیری هایش دچار تردید کند. این مقاله تلاش می کند تا با زبانی صمیمی و راهنمایی گونه، شما را در این مسیر همراهی کند و تمامی ابعاد قانونی و شرعی بخشیدن مهریه را روشن سازد.

بخشیدن مهریه چیست؟ تعریف حقوقی و شرعی

مهریه، مالی است که در زمان عقد نکاح یا پس از آن، به عنوان پشتوانه مالی و تضمین حقوق زن، به او تعلق می گیرد. این حق مالی، به محض وقوع عقد، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمان و به هر نحوی که صلاح بداند، آن را مطالبه یا نسبت به آن تصرف کند. بخشیدن مهریه در اصل به معنای صرف نظر کردن از این حق مالی به نفع همسر (مدیون) است، که در نتیجه آن، ذمه مرد از پرداخت مهریه بری می شود. این عمل، یک اقدام کاملاً ارادی و حقوقی است که تنها با قصد و رضایت آزادانه زوجه امکان پذیر است. اگرچه مفهوم کلی بخشش ساده به نظر می رسد، اما از نظر حقوقی اشکال متفاوتی دارد که هر یک آثار و پیامدهای خاص خود را به دنبال دارد.

بسیاری اوقات، زن و شوهر در شرایط مختلف زندگی یا در آستانه جدایی، بر سر بخشیدن مهریه به توافق می رسند. در این شرایط، آشنایی با تفاوت های انواع بخشش مهریه برای هر دو طرف حیاتی است، چرا که انتخاب یک روش به جای دیگری می تواند تفاوت های چشمگیری در آینده حقوقی آن ها ایجاد کند. اصلی ترین نکته این است که بخشش مهریه، فارغ از شکل آن، باید با اراده ای آزاد و دور از هرگونه اکراه و اجبار صورت گیرد تا از نظر قانونی معتبر باشد.

انواع حقوقی بخشش مهریه: تفاوت ها و پیامدهای هر روش

زمانی که فردی تصمیم به بخشیدن مهریه می گیرد، با روش های مختلفی از نظر حقوقی روبرو می شود. هر یک از این روش ها، ماهیت، شرایط و مهم تر از همه، قابلیت رجوع متفاوتی دارند. درک این تفاوت ها برای انتخاب روش مناسب و آگاهانه، کلید جلوگیری از مشکلات آتی است. در ادامه به بررسی چهار روش اصلی می پردازیم:

ابراء مهریه (قطعی و غیرقابل رجوع)

ابراء، از نظر حقوقی به معنای بری الذمه کردن مدیون از یک دین است. در مورد مهریه، وقتی زن مهریه اش را ابراء می کند، یعنی شوهر را از پرداخت مهریه بری می کند و حق مطالبه آن را برای همیشه از خود سلب می نماید. ویژگی اصلی ابراء، قطعی و غیرقابل رجوع بودن آن است. به محض اینکه زن مهریه را ابراء کند، دیگر تحت هیچ شرایطی نمی تواند از آن رجوع کند و مهریه به طور کامل از بین می رود. این روش معمولاً زمانی به کار می رود که زن قاطعانه و بدون هیچ تردیدی قصد عدم مطالبه مهریه را دارد و می خواهد این دین به طور کامل از ذمه شوهرش ساقط شود.

هبه مهریه (قابل رجوع در شرایط خاص)

هبه به معنای بخشیدن مالی به صورت هدیه است. اگر زن مهریه خود را به صورت هبه به شوهرش ببخشد، در واقع آن را به او هدیه می کند. هبه، برخلاف ابراء، یک عقد جایز است، به این معنی که در برخی شرایط، هدیه دهنده می تواند از هبه خود رجوع کند. اگر هبه غیرمعوض باشد (یعنی در ازای دریافت چیزی نباشد)، زن می تواند با شرایطی (مثلاً اگر مهریه هنوز موجود باشد و مرد آن را به دیگری منتقل نکرده باشد) از آن رجوع کند. اما اگر هبه معوض باشد (مثلاً در ازای دریافت یک مال یا انجام کاری)، در صورتی که عوض پرداخت یا انجام شده باشد، زن دیگر حق رجوع ندارد. این روش برای کسانی مناسب است که ممکن است در آینده بخواهند حق رجوع داشته باشند یا بخشش مهریه را مشروط به انجام کاری از سوی مرد می کنند.

صلح مهریه (لازم و غیرقابل رجوع)

صلح، یک عقد لازم است که به معنای توافق بر سر رفع نزاع یا انجام یک معامله است. زمانی که زن و شوهر بر سر مهریه صلح می کنند، ممکن است زن در ازای دریافت مالی یا حقی دیگر (مثلاً حق طلاق یا حضانت فرزند)، مهریه خود را به شوهرش صلح کند. ویژگی اصلی صلح، لازم و غیرقابل رجوع بودن آن است. پس از انعقاد عقد صلح، هیچ یک از طرفین به صورت یک جانبه نمی توانند آن را فسخ کنند. این روش اغلب در توافقات پیچیده تر، به ویژه در طلاق توافقی یا در ازای دریافت عوضی مشخص، مورد استفاده قرار می گیرد.

بذل مهریه (در طلاق خلع و مبارات)

بذل مهریه، یک مفهوم خاص است که معمولاً در چارچوب طلاق خلع و مبارات مطرح می شود. در این نوع طلاق، زن به دلیل کراهت شدیدی که از شوهرش دارد (به نحوی که از ادامه زندگی با او متنفر است)، تمام یا قسمتی از مهریه یا مال دیگری را به شوهرش می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. ویژگی مهم بذل در طلاق خلع این است که زن می تواند در ایام عده طلاق خلع، از بذل خود رجوع کند. در این صورت، طلاق از خلع به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند. این شرایط خاص، بذل مهریه را از سایر انواع بخشش متمایز می کند.

برای درک بهتر تفاوت های این روش ها، می توانیم آن ها را در جدول زیر با یکدیگر مقایسه کنیم:

نوع بخشش مهریه	تعریف	قابلیت رجوع	آثار حقوقی	موارد کاربرد
ابراء مهریه	بری الذمه کردن زوج از پرداخت مهریه	غیرقابل رجوع	از بین رفتن کامل حق مطالبه	قصد قاطع زن برای عدم مطالبه مهریه
هبه مهریه	بخشیدن مهریه به صورت هدیه	قابل رجوع (در هبه غیرمعوض با شرایطی)	تملیک مهریه به زوج	زمانی که زن قصد رجوع احتمالی دارد یا هبه معوض است
صلح مهریه	توافق بر سر اسقاط مهریه یا انتقال آن در قالب عقد صلح	غیرقابل رجوع	عقد لازم و غیرقابل فسخ یک جانبه	در ازای دریافت مال یا حقی دیگر، به ویژه در طلاق توافقی
بذل مهریه	بخشیدن مهریه توسط زن به مرد برای جلب رضایت به طلاق (در خلع و مبارات)	قابل رجوع در ایام عده طلاق خلع	مشروط به رضایت مرد برای طلاق	در طلاق خلع و مبارات برای رهایی از زندگی مشترک

روش های اجرایی بخشیدن مهریه: رسمی یا عادی؟

زمانی که فردی تصمیم به بخشیدن مهریه می گیرد، انتخاب روش اجرایی آن اهمیت بسیار زیادی دارد. این انتخاب می تواند سرنوشت حقوقی بخشش را در آینده رقم بزند و مانع از بروز اختلافات احتمالی شود. آیا بهتر است این اقدام در دفترخانه انجام شود یا با یک دست نوشته عادی نیز معتبر است؟

بخشیدن مهریه به صورت رسمی (توصیه شده)

مراجعه به دفتر اسناد رسمی برای ثبت بخشش مهریه، امن ترین و مطمئن ترین روش است که تمامی کارشناسان حقوقی آن را توصیه می کنند. در این روش، زن با حضور در دفترخانه و ارائه مدارک شناسایی و عقدنامه، درخواست تنظیم سند رسمی بخشش مهریه را مطرح می کند. سردفتر بر اساس اظهارات زن و نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح)، سندی رسمی تنظیم می کند که پس از امضای زن (و در صورت لزوم مرد)، به یک سند لازم الاجرا تبدیل می شود. مزایای این روش عبارتند از:

• اعتبار قانونی بالا: سند رسمی، در تمامی مراجع قضایی و قانونی، بدون نیاز به اثبات اصالت، معتبر است.
• جلوگیری از اختلافات آتی: با ثبت رسمی، هیچ گونه ابهام یا تردیدی در خصوص وقوع بخشش، شرایط آن و اراده زن باقی نمی ماند.
• ثبت در ملاحظات عقدنامه: معمولاً رونوشت این سند به دفتر ازدواج محل ثبت عقد ارسال می شود تا در قسمت ملاحظات عقدنامه نیز درج گردد، که این خود مهر تأییدی بر بخشش مهریه است.

بخشیدن مهریه به صورت عادی (دست نوشته یا شفاهی)

برخی افراد ممکن است به دلایلی، تمایل به ثبت رسمی بخشش مهریه نداشته باشند و بخواهند این کار را به صورت عادی انجام دهند. این روش ها شامل:

• دست نوشته با امضا و اثر انگشت: در این حالت، زن روی یک برگ کاغذ، متنی مبنی بر بخشش مهریه می نویسد و آن را امضا و اثر انگشت می کند. اگرچه این دست نوشته می تواند در دادگاه به عنوان اماره یا قرینه مورد استفاده قرار گیرد، اما اعتبار اثباتی پایینی دارد و در صورت انکار زن، مرد باید برای اثبات آن به دادگاه مراجعه کرده و از طریق شهادت شهود یا کارشناسی خط و امضا، صحت آن را ثابت کند که فرآیندی دشوار و زمان بر است.
• بخشش شفاهی: این روش فاقد هرگونه اعتبار اثباتی است و در صورت انکار زن، اثبات آن در مراجع قضایی تقریباً غیرممکن خواهد بود. حتی با حضور شاهد، شهادت شفاهی نیز ممکن است با چالش هایی در اثبات روبرو شود.

خطرات و مشکلات حقوقی این روش ها برای زوج بسیار زیاد است، زیرا در صورت پشیمانی یا انکار زن در آینده، مرد با چالش جدی در اثبات این بخشش روبرو خواهد شد. به همین دلیل، اکیداً توصیه می شود که از روش های عادی برای بخشیدن مهریه اجتناب شود.

شرایط اساسی صحت بخشش مهریه

برای اینکه عمل حقوقی بخشیدن مهریه از نظر قانونی معتبر و صحیح باشد و در آینده مشکل ساز نشود، فردی که مهریه را می بخشد باید دارای شرایط مشخصی باشد و عمل بخشش نیز در چارچوب اصول خاصی صورت گیرد. این شرایط، تضمین کننده این است که تصمیم به بخشش با آگاهی کامل و اراده آزاد انجام شده است.

اهلیت زوجه

اهلیت به معنای توانایی قانونی برای انجام اعمال حقوقی است. برای بخشیدن مهریه، زن باید دارای اهلیت کامل باشد که شامل موارد زیر است:

• بلوغ: زن باید به سن قانونی بلوغ شرعی رسیده باشد. در ایران، این سن برای دختران 9 سال تمام قمری است، اما برای انجام اعمال مالی مهم مانند بخشیدن مهریه، علاوه بر بلوغ، رشد نیز لازم است.
• عقل: زن باید عاقل باشد و دچار جنون یا اختلالات روانی که مانع از درک صحیح امور می شود، نباشد.
• رشد: این شرط به معنای توانایی اداره امور مالی و تشخیص سود و زیان در معاملات است. معمولاً در قانون ایران، رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی، نشانه رشد تلقی می شود، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. بنابراین، زنی که مهریه خود را می بخشد، باید بالای ۱۸ سال سن داشته باشد یا حکم رشد او از دادگاه دریافت شده باشد.

قصد و رضایت آزادانه

یکی از مهم ترین شرایط برای صحت هر عمل حقوقی، از جمله بخشیدن مهریه، وجود قصد و رضایت آزادانه است. این یعنی زن باید واقعاً و قلباً قصد بخشش مهریه را داشته باشد و این تصمیم، بدون هیچ گونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا سوءاستفاده از موقعیت او صورت گرفته باشد. اگر اثبات شود که بخشش مهریه تحت فشار یا زور بوده است، آن بخشش باطل و بی اعتبار خواهد بود. تأکید بر عدم تأثیر عواطف لحظه ای در این تصمیمات مهم، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا ممکن است فرد در لحظه ای از احساسات، تصمیمی بگیرد که در آینده پشیمانی به دنبال داشته باشد.

زمان بخشش مهریه

مهریه، حقی است که با جاری شدن صیغه عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و او مالک آن می شود. بنابراین، بخشیدن مهریه تنها پس از جاری شدن عقد نکاح صحیح است. اگر خانمی قبل از عقد نکاح، مثلاً در دوران نامزدی یا پیش از خواندن صیغه عقد، اقدام به بخشیدن مهریه کند، این بخشش از نظر قانونی باطل و بی اثر خواهد بود؛ زیرا او هنوز مالکیتی بر مهریه ندارد که بتواند آن را ببخشد. این نکته ای بسیار مهم است که بسیاری از افراد از آن بی اطلاع هستند و ممکن است دچار اشتباه شوند.

رفع ابهامات رایج: اجازه پدر، حضور شاهد و حضور زوج

در فرآیند بخشیدن مهریه، سوالات و ابهامات متعددی در ذهن افراد شکل می گیرد که گاهی به باورهای نادرست یا رویه های اشتباه منجر می شود. پرداختن به این ابهامات می تواند شفافیت بیشتری به این موضوع ببخشد.

آیا اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم است؟

یکی از رایج ترین سوالات، نیاز به اجازه پدر برای بخشیدن مهریه است. پاسخ حقوقی روشن است: خیر، در صورت اهلیت و رشد زن (یعنی بالای ۱۸ سال سن و عاقل بودن)، اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. زن مالک مهریه خود است و به عنوان یک فرد بالغ و رشید، اختیار کامل برای تصرف در اموال خود را دارد. با این حال، ممکن است در عمل، برخی دفاتر اسناد رسمی از روی احتیاط (برای جلوگیری از عواقب احتمالی یا اطمینان از عدم فشار بر زن) درخواست حضور یا اجازه پدر را داشته باشند. اما این رویه، مبنای قانونی محکمی ندارد و اگر زنی به سن رشد رسیده و قصد و اراده آزاد برای بخشش مهریه را داشته باشد، می تواند بدون نیاز به اجازه پدر، این اقدام را انجام دهد. در چنین مواردی، می توان با مراجعه به دفترخانه دیگری که رویه قانونی را رعایت می کند، سند بخشش را ثبت کرد.

آیا حضور شاهد برای بخشیدن مهریه ضروری است؟

برای ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، نیازی به حضور شاهد نیست. سند رسمی به خودی خود دارای اعتبار بالا و غیرقابل انکار است و برای اثبات آن به شهادت اشخاص ثالث نیازی نیست. اما در بخشش های عادی، یعنی زمانی که زن با دست نوشته یا به صورت شفاهی مهریه را می بخشد، حضور شاهد می تواند نقش اثباتی مهمی ایفا کند. با این حال، همان طور که پیشتر گفته شد، بخشش عادی حتی با حضور شاهد نیز اعتبار سند رسمی را ندارد و اثبات آن در دادگاه با چالش هایی همراه خواهد بود. بنابراین، برای اطمینان و قطعیت حقوقی، تکیه بر حضور شاهد در بخشش های عادی توصیه نمی شود و بهتر است به سراغ ثبت رسمی بروید.

آیا حضور زوج (مرد) در دفترخانه برای بخشش مهریه لازم است؟

این موضوع بستگی به نوع بخشش دارد:

• برای ابراء مهریه: خیر. ابراء یک عمل حقوقی یک طرفه است که توسط زن انجام می شود. زن می تواند با اراده خود، مرد را از دین مهریه بری کند و نیازی به حضور یا موافقت مرد در دفترخانه نیست.
• برای هبه مهریه: بله، در اکثر موارد نیاز است. هبه یک عقد است و نیاز به ایجاب (پیشنهاد بخشش از سوی زن) و قبول (پذیرش از سوی مرد) دارد. بنابراین، حضور مرد برای پذیرش هبه ضروری است.
• برای صلح مهریه: بله، صلح نیز یک عقد است و نیاز به توافق و حضور هر دو طرف دارد.
• برای بذل مهریه (در طلاق خلع): در این حالت نیز معمولاً حضور زوجین در دادگاه یا دفترخانه برای ثبت طلاق خلع ضروری است، هرچند بذل مهریه ابتدا توسط زن اعلام می شود.

با توجه به این تفاوت ها، قبل از مراجعه به دفترخانه، بهتر است نوع بخشش مورد نظر را مشخص کرده و از لزوم حضور یا عدم حضور مرد اطمینان حاصل شود.

ثبت رسمی بخشیدن مهریه نه تنها اعتبار قانونی اقدام شما را تضمین می کند، بلکه راه را برای هرگونه اختلاف و ابهام در آینده می بندد و آرامش خاطر را برای هر دو طرف به ارمغان می آورد.

مراحل قانونی و مدارک لازم برای ثبت رسمی بخشش مهریه

ثبت رسمی بخشیدن مهریه، فرآیندی منظم و مشخص دارد که طی کردن صحیح آن، اعتبار و قطعیت قانونی این اقدام را تضمین می کند. اگر قصد بخشش مهریه از طریق دفترخانه اسناد رسمی را دارید، باید با مراحل و مدارک لازم آشنا باشید.

مدارک لازم (برای زوجه)

پیش از مراجعه به دفتر اسناد رسمی، زوجه باید مدارک زیر را تهیه کند:

• اصل و کپی شناسنامه: برای احراز هویت.
• اصل و کپی کارت ملی: برای احراز هویت.
• اصل عقدنامه (سند ازدواج): این سند، مبنای اصلی مهریه و اثبات وجود دین است.

در برخی موارد خاص، مانند بخشش مهریه توسط قیم یا ولی قهری (در صورت عدم رشد زن)، ممکن است مدارک دیگری مانند حکم سرپرستی یا قیم نامه نیز مورد نیاز باشد.

مراحل گام به گام در دفتر اسناد رسمی

پس از تهیه مدارک، فرد باید مراحل زیر را برای ثبت رسمی بخشش مهریه طی کند:

1. مراجعه زوجه با مدارک به یکی از دفاتر اسناد رسمی: زوجه می تواند به هر دفتر اسناد رسمی که مایل است مراجعه کند.
2. توضیح نوع بخشش (ابراء، هبه، صلح) به سردفتر: سردفتر، با توجه به قصد و نیت زن، نوع عمل حقوقی را تعیین و سند را بر اساس آن تنظیم می کند. در این مرحله، دقت در انتخاب نوع بخشش بسیار مهم است، زیرا هر یک پیامدهای متفاوتی در بحث رجوع دارند.
3. تنظیم اقرارنامه رسمی: سردفتر، بر اساس اظهارات زوجه و نوع بخشش، یک اقرارنامه رسمی (سند رسمی) تنظیم می کند که در آن به صراحت ذکر می شود زن مهریه خود را (تمام یا بخشی از آن) به چه نحوی به شوهرش بخشیده است.
4. امضاء و ثبت سند توسط زوجه (و در صورت لزوم زوج): پس از تنظیم، زن سند را مطالعه و در صورت تأیید، آن را امضا و اثر انگشت می کند. همانطور که پیشتر گفته شد، در برخی انواع بخشش مانند هبه یا صلح، حضور و امضای زوج نیز لازم است.
5. ارسال رونوشت سند به دفتر ازدواج برای ثبت در قسمت ملاحظات عقدنامه: پس از تکمیل فرآیند در دفترخانه اسناد رسمی، یک رونوشت از سند بخشش به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، ارسال می شود تا در قسمت ملاحظات عقدنامه، بخشش مهریه درج گردد. این کار به استحکام بیشتر سند کمک می کند.

هزینه های بخشش مهریه در دفترخانه (بروزرسانی تعرفه ۱۴۰۴)

یکی از دغدغه های افراد در انجام امور حقوقی، بحث هزینه ها است. هزینه بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی بر اساس تعرفه حق التحریر دفاتر اسناد رسمی تعیین می شود که به صورت سالانه از سوی قوه قضائیه ابلاغ می گردد. این هزینه معمولاً به دو بخش اصلی تقسیم می شود:

• حق التحریر دفترخانه: این بخش بر اساس مبلغ مهریه و تعرفه های مصوب محاسبه می شود. هرچه مبلغ مهریه بیشتر باشد، حق التحریر نیز بیشتر خواهد بود.
• مالیات و عوارض: شامل هزینه های جانبی مانند مالیات بر ارزش افزوده و سایر عوارض مربوط به ثبت سند رسمی.

با توجه به بروزرسانی تعرفه ها در سال ۱۴۰۴، یک بازه تقریبی برای هزینه بخشیدن مهریه، با توجه به میزان مهریه، می تواند از چند صد هزار تومان تا چند میلیون تومان متغیر باشد. برای اطلاع دقیق از مبلغ، توصیه می شود پیش از مراجعه، با دفتر اسناد رسمی منتخب تماس گرفته و با ذکر مبلغ مهریه، از هزینه دقیق مطلع شوید. این هزینه ها عموماً بر عهده کسی است که درخواست ثبت سند را دارد، یعنی زوجه.

بخشیدن مهریه در سناریوهای خاص

بخشیدن مهریه همیشه در یک حالت ساده و بدون پیچیدگی نیست؛ گاهی اوقات این عمل در بستر شرایط خاصی صورت می گیرد که هر یک ملاحظات حقوقی ویژه خود را دارند. آگاهی از این سناریوها می تواند به تصمیم گیری آگاهانه تر کمک کند.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

یکی از رایج ترین سناریوها برای بخشش مهریه، در جریان طلاق توافقی است. در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزند و جهیزیه به توافق می رسند. در این حالت، زن ممکن است تمام یا بخشی از مهریه خود را در ازای طلاق یا به عنوان بخشی از توافق کلی، به شوهرش ببخشد. این توافقات به صورت مکتوب در یک توافق نامه طلاق ثبت می شود و سپس به دادگاه خانواده ارائه می گردد. قاضی پس از بررسی و تأیید، حکم طلاق را صادر می کند و بخشش مهریه نیز به طور رسمی در متن حکم دادگاه درج می شود. این روش، قطعیت قانونی بالایی دارد و معمولاً به صورت ابراء ثبت می شود تا قابلیت رجوع نداشته باشد.

بخشش مهریه در ازای حق طلاق (وکالت در طلاق)

گاهی اوقات زن در ازای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه خود، از شوهرش حق طلاق (وکالت بلاعزل در طلاق) را دریافت می کند. این سازوکار حقوقی به زن این امکان را می دهد که در آینده، در صورت لزوم و بدون نیاز به موافقت مجدد مرد، بتواند خود را طلاق دهد. در این حالت، بخشش مهریه به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت می شود و همزمان وکالت بلاعزل در طلاق نیز برای زن صادر می گردد. نکته مهم این است که اگر این بخشش به صورت بذل در خلع نباشد (یعنی طلاق خلعی اتفاق نیفتاده باشد و تنها وکالت داده شده باشد)، رجوع از بخشش مهریه (در صورت قابلیت رجوع آن، مانند هبه غیرمعوض) می تواند بر حق طلاق تأثیر بگذارد و حتی آن را ساقط کند. لذا تنظیم دقیق این اسناد با مشورت وکیل متخصص بسیار حیاتی است.

بخشش مهریه در ازای حضانت فرزند

در برخی موارد، به ویژه در شرایط جدایی و طلاق توافقی، ممکن است زن برای دریافت حضانت فرزندان خود، از تمام یا بخشی از مهریه اش صرف نظر کند. این توافق نیز مانند سایر توافقات طلاق، باید به صورت رسمی در توافق نامه طلاق ثبت شده و به تأیید دادگاه برسد. اعتبار این توافقات منوط به رضایت هر دو زوج و تأیید دادگاه است. دادگاه، مصلحت فرزند را در اولویت قرار می دهد و اگر توافق زوجین بر سر حضانت، مطابق با مصلحت فرزند باشد، آن را تأیید می کند.

بخشش مهریه در عقد موقت

مهریه در عقد موقت نیز مانند عقد دائم، به زن تعلق می گیرد و او مالک آن است. بنابراین، امکان بخشش مهریه در عقد موقت نیز وجود دارد. شرایط و انواع بخشش (ابراء، هبه، صلح) در عقد موقت نیز همانند عقد دائم است و زن می تواند با رعایت شرایط اهلیت و قصد و رضایت آزادانه، مهریه خود را به شوهرش ببخشد. ثبت رسمی این بخشش نیز برای اطمینان از اعتبار آن توصیه می شود.

بخشش مهریه بعد از فوت زوج

اگر مرد فوت کند، مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز بر عهده ترکه (اموال باقیمانده از متوفی) او خواهد بود و زن می تواند آن را از ورثه متوفی مطالبه کند. با این حال، زن پس از فوت شوهرش نیز می تواند مهریه خود را به ورثه شوهر ببخشد. این بخشش نیز می تواند در قالب ابراء یا هبه صورت گیرد. در صورتی که زن قصد بخشش داشته باشد، باید این اقدام را به صورت رسمی و با رعایت تمامی شرایط قانونی انجام دهد.

پیامدها و آثار حقوقی بخشیدن مهریه بر زن و شوهر

تصمیم به بخشیدن مهریه، فارغ از دلیل و نوع آن، پیامدهای حقوقی و مالی مهمی برای هر دو طرف دارد که درک آن ها پیش از اقدام ضروری است. این پیامدها می توانند بر روابط آتی زوجین و وضعیت مالی آن ها تأثیرگذار باشند.

برای زن

• از دست دادن حق مطالبه مهریه: اصلی ترین پیامد برای زن، از دست دادن حق مطالبه مهریه است. در صورتی که بخشش از نوع ابراء یا صلح باشد، این حق به طور کامل و برای همیشه از بین می رود و زن دیگر نمی تواند برای دریافت مهریه اقدام کند.
• تأثیر بر قدرت چانه زنی در مسائل آتی: مهریه اغلب به عنوان یک اهرم حمایتی و چانه زنی برای زن در مسائل مختلف زندگی مشترک یا در صورت بروز اختلافات (مانند طلاق) عمل می کند. با بخشیدن مهریه، این اهرم از دست می رود و ممکن است قدرت چانه زنی زن در مسائل آتی کاهش یابد.
• آثار روانی و عاطفی: این تصمیم می تواند آثار روانی و عاطفی عمیقی برای زن داشته باشد. پشیمانی از بخشش مهریه، به ویژه اگر در شرایط احساسی یا تحت فشار بوده باشد، می تواند منجر به نارضایتی و مشکلات روحی شود.

برای مرد

• بری شدن ذمه از پرداخت مهریه: مهم ترین پیامد برای مرد، بری شدن ذمه او از پرداخت مهریه است. با ابراء یا صلح مهریه، دیگر بار مالی مهریه بر دوش او نیست و می تواند با آرامش خاطر بیشتری زندگی کند.
• آرامش خاطر از عدم مطالبه آتی: از بین رفتن نگرانی بابت مطالبه مهریه در آینده، می تواند به بهبود کیفیت زندگی و آرامش روانی مرد کمک کند.
• تأثیر بر روابط: این اقدام می تواند اعتماد و پایداری در رابطه را افزایش دهد، البته مشروط به اینکه از روی اراده آزاد و رضایت کامل زن صورت گرفته باشد.

عدم تأثیر بر سایر حقوق زن

نکته ای بسیار مهم که باید به آن توجه شود، این است که بخشش مهریه تنها به حق مالی مهریه مربوط می شود و هیچ تأثیری بر سایر حقوق قانونی و شرعی زن ندارد. این حقوق شامل موارد زیر است:

• حق نفقه: زن همچنان مستحق دریافت نفقه از شوهرش است (در صورت تمکین) و بخشش مهریه، حق او را نسبت به نفقه از بین نمی برد.
• حق حضانت: بخشش مهریه بر حق حضانت فرزندان نیز تأثیری ندارد، مگر اینکه در توافق نامه ای خاص، این دو موضوع به هم گره خورده باشند.
• حق تمکین: وظیفه تمکین زن و متقابلاً حق مرد برای درخواست تمکین، با بخشش مهریه دست نخورده باقی می ماند.
• سایر حقوق: حقوقی مانند اجرت المثل ایام زوجیت و نحله نیز همچنان به قوت خود باقی هستند و بخشش مهریه به آن ها ارتباطی ندارد.

آیا بخشش مهریه قابل بازگشت (رجوع) است؟

یکی از مهم ترین سوالات و دغدغه ها پس از بخشیدن مهریه، امکان رجوع از این تصمیم است. پاسخ به این سوال، به نوع بخشش مهریه بستگی دارد و تفاوت های حقوقی بنیادینی در این زمینه وجود دارد که درک آن ها حیاتی است.

در ابراء مهریه

همان طور که پیشتر اشاره شد، ابراء مهریه به معنای بری الذمه کردن شوهر از پرداخت مهریه است. این عمل حقوقی، قاطع و غیرقابل رجوع است. زمانی که زن مهریه خود را ابراء می کند، حق مطالبه آن را برای همیشه از خود سلب کرده و دیگر تحت هیچ شرایطی نمی تواند از این بخشش بازگردد یا آن را مطالبه کند. این ماهیت قطعی ابراء، آن را به یکی از مطمئن ترین روش ها برای مردان تبدیل می کند.

در صلح مهریه

صلح نیز مانند ابراء، عقدی لازم و غیرقابل رجوع است. اگر زن در قالب عقد صلح، مهریه خود را به شوهرش ببخشد (مثلاً در ازای دریافت عوضی یا حقی دیگر)، دیگر امکان رجوع از این صلح را نخواهد داشت. این لزوم و قطعیت، یکی از دلایلی است که صلح مهریه در توافقات طلاق توافقی یا در ازای دریافت حق طلاق، بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

در هبه مهریه

هبه، ماهیتی متفاوت از ابراء و صلح دارد. هبه اصولاً یک عقد جایز است و در برخی شرایط، زن می تواند از هبه مهریه خود رجوع کند. امکان رجوع در هبه مهریه به موارد زیر بستگی دارد:

• هبه غیرمعوض: اگر هبه مهریه غیرمعوض باشد (یعنی در ازای دریافت چیزی نباشد)، زن می تواند از آن رجوع کند. البته این رجوع نیز دارای شرایطی است؛ مثلاً عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) باید هنوز موجود باشد و مرد آن را به دیگری منتقل نکرده باشد یا آن را از بین نبرده باشد.
• هبه معوض: اگر هبه مهریه معوض باشد (یعنی در ازای دریافت مال یا انجام کاری از سوی مرد صورت گرفته باشد)، در صورتی که مرد عوض را به زن پرداخت یا انجام داده باشد، زن دیگر حق رجوع ندارد. اگر عوض پرداخت نشده باشد، زن می تواند رجوع کند.

در بذل مهریه (طلاق خلع و مبارات)

بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات نیز شرایط خاص خود را برای رجوع دارد. زن می تواند در ایام عده طلاق خلع، از بذل خود رجوع کند. این رجوع باعث می شود که طلاق از خلع (که لازم است) به طلاق رجعی (که در آن مرد حق رجوع دارد) تبدیل شود. بنابراین، اگر زن از بذل خود پشیمان شود و در مدت عده رجوع کند، مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا خواهد کرد و زندگی مشترک می تواند از سر گرفته شود.

رابطه بخشش مهریه با اجرا گذاشتن و جلب

یکی از نگرانی های رایج در میان مردان، پس از بخشش مهریه، این است که آیا زن دوباره می تواند مهریه را به اجرا بگذارد یا درخواست جلب مرد را بدهد. این موضوع نیز مستقیماً به نوع بخشش و قابلیت رجوع از آن بازمی گردد:

• اگر زن مهریه خود را به صورت ابراء یا صلح بخشیده باشد، دیگر حق مطالبه مهریه را ندارد. در نتیجه، نمی تواند آن را به اجرا بگذارد و درخواست جلب همسر نیز بی مورد خواهد بود. سند رسمی ابراء یا صلح، قوی ترین دلیل برای مرد جهت دفاع در برابر هرگونه مطالبه آتی است.
• اگر بخشش به صورت هبه غیرمعوض بوده و زن از آن رجوع کرده باشد (با رعایت شرایط قانونی رجوع)، یا در بذل مهریه در طلاق خلع، زن در ایام عده از بذل خود رجوع کند، در این صورت مهریه دوباره به وضعیت سابق بازمی گردد و زن مجدداً حق مطالبه آن را پیدا می کند. در این شرایط، زن می تواند برای به اجرا گذاشتن مهریه و در صورت عدم پرداخت، درخواست جلب مرد را از طریق مراجع قانونی داشته باشد.

پس، نوع سند بخشش تعیین کننده اصلی در این است که آیا زن می تواند دوباره برای مطالبه مهریه اقدام کند یا خیر. از این رو، تاکید بر ثبت رسمی و انتخاب نوع صحیح بخشش بسیار مهم است.

نمونه متن سند بخشش مهریه (برای ابراء و هبه)

برای اینکه با فرم و محتوای یک سند بخشش مهریه آشنا شوید، در ادامه دو نمونه کلی برای ابراء و هبه مهریه ارائه می شود. توجه داشته باشید که این ها تنها نمونه های کلی هستند و تنظیم سند نهایی باید توسط سردفتر و با توجه به جزئیات دقیق و شرایط حقوقی صورت گیرد.

نمونه متن برای ابراء مهریه

اقرارنامه رسمی ابراء مهریه

اینجانب [نام و نام خانوادگی زن]، فرزند [نام پدر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه]، کد ملی [کد ملی]، به نشانی [آدرس کامل زن]، که به موجب سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج]، مورخ [تاریخ ثبت ازدواج]، دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه ازدواج]، همسر قانونی آقای [نام و نام خانوادگی شوهر]، فرزند [نام پدر شوهر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه شوهر]، کد ملی [کد ملی شوهر]، می باشم، با کمال آزادی، اختیار و رضایت قلبی، بدون هیچ گونه اکراه و اجبار، با اهلیت کامل و در کمال صحت و سلامت عقل، تمامی مهریه قانونی و شرعی خود را که به میزان [میزان مهریه به عدد و حروف، مثال: یکصد و چهارده (۱۱۴) سکه تمام بهار آزادی] به ذمه همسرم آقای [نام و نام خانوادگی شوهر] می باشد، ابراء کرده و ایشان را از هرگونه دین و تعهد بابت مهریه، بری الذمه می نمایم. بدینوسیله، حق هرگونه مطالبه و ادعایی را در مورد مهریه فوق الذکر در حال و آینده از خود سلب و ساقط می نمایم.

تاریخ: [تاریخ امروز]

امضا و اثر انگشت زوجه: _______________________

نمونه متن برای هبه مهریه

اقرارنامه رسمی هبه مهریه

اینجانب [نام و نام خانوادگی زن]، فرزند [نام پدر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه]، کد ملی [کد ملی]، به نشانی [آدرس کامل زن]، که به موجب سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج]، مورخ [تاریخ ثبت ازدواج]، دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفترخانه ازدواج]، همسر قانونی آقای [نام و نام خانوادگی شوهر]، فرزند [نام پدر شوهر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه شوهر]، کد ملی [کد ملی شوهر]، می باشم، با کمال آزادی، اختیار و رضایت قلبی، بدون هیچ گونه اکراه و اجبار، با اهلیت کامل و در کمال صحت و سلامت عقل، تمامی/بخشی از مهریه قانونی و شرعی خود را به میزان [میزان مهریه به عدد و حروف، مثال: پنجاه (۵۰) سکه تمام بهار آزادی از یکصد و چهارده (۱۱۴) سکه تمام بهار آزادی]، به عنوان هبه غیرمعوض/معوض (در صورت معوض بودن، عوض آن قید شود، مثال: در ازای دریافت یک قطعه زمین به مساحت …) به همسرم آقای [نام و نام خانوادگی شوهر]، تملیک می نمایم. ایشان نیز هبه فوق را قبول و قبض نمودند.

تاریخ: [تاریخ امروز]

امضا و اثر انگشت زوجه: _______________________

امضا و اثر انگشت زوج: _______________________

نتیجه گیری

بخشیدن مهریه، تصمیمی بزرگ با پیامدهای عمیق حقوقی است که می تواند مسیر زندگی مشترک را دستخوش تغییرات مهمی کند. همان طور که در این مقاله به آن پرداختیم، تفاوت های اساسی بین انواع بخشش مهریه مانند ابراء، هبه، صلح و بذل وجود دارد که هر یک از آن ها قابلیت رجوع و آثار حقوقی متفاوتی را به دنبال دارند. انتخاب درست از میان این روش ها، کلید جلوگیری از پشیمانی و اختلافات در آینده است.

همواره تأکید می شود که بخشیدن مهریه، به ویژه اگر هدف قطعیت و عدم امکان رجوع باشد، باید به صورت رسمی و در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود. این اقدام، اعتبار قانونی بخشش را تضمین می کند و از بروز هرگونه ابهام یا نیاز به اثبات در آینده جلوگیری می نماید. فراموش نکنید که این تصمیم باید با آگاهی کامل، آزادی اراده و دور از هرگونه فشار یا اکراه گرفته شود. در هر مرحله از این فرآیند، مشورت با وکلای متخصص در امور خانواده می تواند راهگشا باشد تا با دیدی باز و مطمئن، بهترین تصمیم را برای آینده خود اتخاذ کنید و تمامی جنبه های حقوقی بخشیدن مهریه را در نظر بگیرید.