اگر آجرها در آب خیس نشوند چه اتفاقی می افتد؟

تاریخچه آجر

آجر یا آجور (معرب آگور بابلی – Brick) از قدیمی ترین مصالح ساختمانی دست ساز بشر است. میتوان حدس زد که هنگامی که گل موجود در کنار اجاق های انسان های اولیه در اثر آتش پخته شده و محکمتر از گل های دیگر میشد، آن ها به پختن گل و ساخت آجر پی بردند. فن استفاده از آجر از آسیای غربی به مصر، هندوستان و دیگر نقاط جهان منتقل شده است. در ایران نیز بقایای کوره های آجرپزی در شوش و تپه های سیلک کاشان که قدمت آنها به بیش از ۶۰۰۰ سال پیش می رسد، مشاهده شده است.

آجرها در معماری سنتی ایران جایگاه ویژهای داشته و هر جا که خاک مناسب در دسترس بوده، آجرپزی و مصرف آن معمول گردیده است.

امروزه نیز با وجود مصالح نوین بسیاری که تولید شده است، انواع آجرها هنوز هم مورد توجه بسیاری از مردم و دست اندرکاران صنعت ساخت و ساز کشورمان است.

آجر چیست ؟

این کالا، از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می‌رسد.

ضرورت استفاده و کاربرد

آجرها از جمله مصالحی است که با وجود گذشت چندین قرن از پیدایش آن، هنوز کهنه نشده و همراه با زمان پیش می رود. شکل ظاهری، رنگ و بافت اناوع آجرهای ساختمانی سبب شده است که بنایی که با آن ساخته می شود جزیی از طبیعت محسوب شود. همچنین خواص مطلوب آجرها موجب گردیده که از مراحل اولیه ساختمان سازی تا مرحله نهایی بتوان از آن استفاده کرد. از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از این محصول در پی سازی و دیوار باربر به علت مقاومت فشاری مناسب
• استفاده در تیغه چینی و نماسازی به علت مقاومت در برابر دما و رطوبت
• استفاده در کف سازی به سبب مقاومت سایشی مناسب
• ابعاد کوچک، حمل آسان و سهولت کاربرد آجر امکان اجرای دهانه های وسیع به صورت قوس، طاق و گنبد را به وسیله آن فراهم می کند.
• ساخت پله، المان های تزئینی و…

ساختار و مواد تشکیل دهنده

ساختار و ماده اصلی تشکیل دهنده آن خاک رس است. خاک رس را با ۱۵ الی ۲۰% وزنش، آب مخلوط کرده و از گل حاصل خشت می سازند.

ساختار آجر از پختن خشت و تغییراتی که در اثر گرما در آن پدید می آید، حاصل می شود. درون خای رس ترکیبات فراوانی از جمله سنگ آهک، سولفات ها، فسفات ها، اکسیدهای مختلف و… یافت می شود. میزان هر یک از این مواد در خاک رسی که برای تهیه آجر به کار می رود باید کنترل شده و کمبود یا اضافی آن ها بررسی و تعدیل گردد. برخی ملاحظات در خصوص مواد تشکیل دهنده خاک رس به قرار زیر است:

• طبق استاندارد ملی ایران حد مجاز اکسیدهای مختلف در خاک رس عبارتند از:  اکسید سیلسیم (SiO_٢) ۴۰ تا ۶۰%، اکسید آلومینیوم (Al_٢O_٣) ۹ تا ۲۱%، اکسید آهن (Fe_٢O_٣) ۳ تا ۱۲% و اکسید منیزیم (MgO) حداکثر ۴%.
• وجود آهک (CaO) در خاک رس تا میزان ۳۰% به صورت گرد سنگ آهک لازم و مجاز است. سنگ آهک خاک رس در اثر حرارت کوره به آهک زنده تبدیل می شود و اگر میزان آن بیشتر از حد مجاز بوده یا اینکه به صورت دانه های درشت باشد، هنگام تماس آب با آجر، شکفته می شود و باعث ایجاد ترک در ساختار آجر یا آلوئک زدن آن (یکی از امراض ساختار آجر) می شود. علاوه بر این چون سنگ آهک گدازآور است، هنگام پختن آجر نقطه ذوب آن را کاهش می دهد و باعث خمیری شدن و تغییر شکل آن می شود. همچنین سنگ آهک رنگ آجر را هنگام پختن سفید می کند. برای پی بردن به میزان آهک موجود در ساختار آجر می توان آن را ۲۴ ساعت در آب گذاشت، اگر آجر در این مدت سفیدک بزند، میزان آهک در آن زیاد است.
• در خاک رس سولفات های کلسیم (سنگ گچ)، منیزیم، پتاسیم و سدیم وجود دارد. اگر این مواد دانه درشت باشند، هنگام آسیاب کردن خاک به گرد تبدیل می شوند. این گردها پس از تولید و به کار بردن آجر، آب ملات یا آب های نشت کننده دیگر را می مکند و به صورت سفیدک (شوره) در نمای ساختمان باقی می مانند. بنابراین میزان آن ها در خاک رس باید بسیار کم باشد. وجود حدود ۱% سنگ گچ در خاک رس مجاز است.
• وجود ۱% کلرورها نظیر کلرور سدیم و پتاسیم در خاک رس فقط باعث سفیدک زدن آجر می شود ولی اگر از این مقدار بیشتر باشند، در صورت تماس دائم با آب، پوک شدن و کاهش مقاومت آجر را سبب می شوند.
• وجود ۱۰ الی ۱۵% ماسه همراه با خاک رس، مقاومت آجر را افزایش می دهد، ولی بیشتر از این مقدار باعث پوک شدن آجر می شود. اگر ماسه سیلیسی (سیلکاتی) درشت دانه باشد باید حتماً آسیاب شود یا دانه های درشت آن با سرند از خاک رس جدا شود. در غیر این صورت هنگام پختن خشت ازدیاد حجم پیدا می کنند و چون این انبساط مغایر با انقباض هنگام پختن و خشک شدن خشت است، بنابراین در آجر ترک های مویی ایجاد می شود.
• وجود اکسید آلومینیوم در حد مجاز در خاک رس سبب چسبیدن ذرات ماسه و خاک رس به یکدیگر می گردد.

مراحل مختلف تولید

تولید این کالا شامل ۶ مرحله به شرح زیر است:

۱– استخراج مواد خام

خاک رس را توسط لودر از سطح زمین برداشت کرده (برخی از خاک های نسوز را باید از عمق بیشتری برداشت کرد) و توسط کامیون به کارخانه حمل می کنند. خاک سطحی را که خاک نباتی نامیده می شود، کنار می زنند و کلیه ریشه گیاهان و موادی از این قبیل را از خاک جدا می کنند. زیرا این مواد در کوره می سوزند و جای آن ها در آجر خالی می ماند در نتیجه آجر پوک می شود.

۲–  آماده سازی مواد خام (عمل آوردن خاک)

در کارخانه تکه های درشت سنگ را از خاک جدا می کنند و آن را به سنگ شکن اولیه می فرستند تا کلوخه های درشت خاک، شکسته شوند. سپس خاک را در آسیاب به صورت گرد در می‌آورند. گرد حاصل را سرند کرده و دوباره به آسیاب می فرستند.

اگر رنگ محصول نهایی مهم باشد، در این مرحله دانه‌هایی که رنگ دلخواه را ضایع می کنند از خاک جدا می شوند یا میزان اکسید آهن خاک را با در نظر گرفتن حد مجاز آن افزایش می دهند تا رنگ کالا سرخ یا قهوه ای تیره شود. سپس گرد خاک را توسط تسمه نقاله به سیلوهای انبار خاک می‌برند و یا مستقیماً به قسمت گل سازی می‌فرستند.

۳– ساختن گِل برای تولید

به گرد خاک حاصل آب اضافه کرده و در مخلوط کن های مکانیکی خوب هم می زنند. میزان آب باید به اندازه ای باشد که فقط شکل دادن به گل را امکانپذیر کند.(۱۵ الی ۲۵% وزن خاک) در غیر این صورت، آب اضافی بعداً در خشت تبخیر شده و باعث ایجاد فضای خالی و پوک شدن آن می گردد. خاک رس آب را جذب کرده و آماس می کند، بدین ترتیب فضاهای خالی آن پر می شود. علاوه بر این پس از جذب آب، چسبنده شده و قابلیت شکل دهی می یابد.

هر چه دانه بندی خاک خشت پیوسته تر باشد، مقدار آب مصرفی بهینه باشد و به گل با فشار شکل داده شود، مقاومت فشاری خشت خشک شده افزایش می یابد.

۴– قالب گیری (خشت زنی)

در روش سنتی تولید آجر، گل را در یک قالب چوبی که کفه نداشت و فقط چهارچوب بود، ریخته و روی آن را با دست صاف می کردند. سپس قالب را برداشته و خشت ها را در هوای آزاد قرار می دادند تا خشک شوند. این روش قالب گیری بسیار وقت گیر و پرهزینه است. امروزه در کارخانه های تولید آجر (آجرپزی) از سه روش عمده برای قالب گیری خشت استفاده می شود. در همه روش ها، ابعاد قالب باید اندکی از ابعاد آجر مورد نیاز بزرگتر باشد زیرا خشت پس از پختن ۱۰% کاهش حجم می یابد. این سه روش عبارتند از:

1. روش گل سفت در تولید (اکسترودر – Extruder): در این روش حداقل میزان آب مورد نیاز (۱۵% وزن خاک) به خاک اضافه می شود. خمیر حاصل از داخل ماشین مکنده ای عبور می کند تا هوا و حباب های داخل آن خارج شده و مقاومت آن افزایش یابد. سپس خمیر به دستگاه اکسترودر (آسیاب گل سازی) وارد می شود. انتهای اکسترودر یک لوله مارپیچ مانند چرخ گوشت تعبیه شده که گل را با فشار به جلو هدایت کرده و به صورت منشوری ممتد از دهانه ماشین که مکعب مستطیلی به طول و عرض آجر مورد نیاز است، خارج میکند. سپس خشت ها را با سیم یا گیوتین به ضخامت آجر مورد نیاز (با در نظر گرفتن میزان انقباض پس از پختن) برش می دهند. پس از یرش، خشت ها را مورد بررسی قرار می دهند، خشت های مردود دوباره وارد اکسترودر شده و با تسمه نقاله به قسمت خسک کن فرستاده می شوند.
2. روش گل شل در تولید: این روش تولید آجر برای خاک هایی به کار می رود که میزان آب آن ها زیاد است (حدود ۲۰ تا ۳۰% وزن خاک). بدین ترتیب که  خمیر خاک را در قالب می ریزند و فشرده می کنند (مانند روش سنتی). همان گونه که قبلاً اشاره شد، آب زیاد معایبی را در آجرهای به دست آمده با این روش به وجود می آورد.
3. روش پرس کردن خاک نیمه خشک در تولید (قالب فشاری): در این روش از کمترین میزان آب، فقط به صورت رطوبت استفاده می شود. بدین ترتیب که به گرد خاک حدود ۷ تا ۱۰% وزنش آب اضافه کرده و آن را در قالب های فولادی می ریزند. سپس با فشار زیاد دستگاه پرس عمل خشت زنی انجام می گیرد. هر چه رطوبت خاک کمتر باشد، فشار دستگاه پرس را افزایش می دهند. در این روش خشت ها نیازی به خشک کردن ندارند و مستقیماً وارد کوره می شوند بنابراین در هزینه خسک کردن صرفه جویی می شود.

۵– خشک کردن خشت

در این مرحله میزان آب موجود در خشت ها زیاد است بنابراین اگر آن ها را به همین حالت در کوره قرار دهند، آب آن ها بخار می شود و گاز، داخل کوره را نمناک می کند. در این صورت خاکستر و دود موجود در گاز نمناک روی خشت ها می چسبد و آجر را بدنما می نماید. بنابراین ابتدا خشت ها را خشک می کنند سپس به کوره می فرستند. در روش سنتی خشت ها را کنار یکدیگر می چیدند تا در آفتاب به مدت ۳ تا ۱۵ روز خشک شوند. ولی امروزه جهت صرفه جویی در زمان و انرژی، خشت ها را در اتاق ها یا تونل هایی که گرمای آن ها از حرارت خروجی کوره های آجرپزی تأمین می شود، خشک می کنند. حرارت اتاق خشک کن حدود ۳۸ تا ۲۰۴ درجه سانتیگراد و زمان لازم بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت است. عمل خشک کردن باید به آرامب انجام گیرد تا از انقباض سریع خشت ها و ترک خوردن آن ها جلوگیری به عمل آید.

برای تولید آجر لعابدار، در این مرحه لعاب را به خشت می زنند سپس آن را وارد کوره می کنند. در صورتی که لعاب جهت پختن به درجه حرارت پایینی نیاز داشته باشد، بعد از پختن آجر به آن لعاب می زنند و دوباره به کوره با دمای پایینتر می برند.

۶– پختن خشت ها

پختن خشت (آجرپزی) مهمترین مرحله تولید آجر است که در کوره های مختلف با حرارت حدود ۹۰۰ درجه سانتیگراد و به مدت ۴۰ تا ۱۵۰ ساعت (بسته به نوع کوره و نوع خاک رس) صورت می گیرد. مراحل پخت آجر بدین قرارند:

• تا دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد آب فیزیکی خشت تبخیر می شود.
• تا دمای ۵۰۰ درجه سانتیگراد آب شیمیایی خاک رس متصاعد می گردد.
• تا دمای ۹۰۰ درجه سانتیگراد خاک رس شروع به خمیری شدن می کند. بدین ترتیب دانه های خاک کاملاً به یکدیگر می چسبند و سخت می شوند.

در صورت تمایل، با اضافه کردن سوخت در زمان معین در آخرین مرحله آجرپزی می توان رنگ خاصی به آجر داد.

کوره آجرپزی

کوره آجرپزی انواع مختلفی دارد ولی در همه آن ها خشت‌ها طوری چیده می شوند که میان آنها فاصله ای برای عبور حرارت وجود داشته باشد. از انواع این کوره‌ها میتوان کوره تنوره‌ای، کوره هوفمان و کوره تونلی را نام برد؛ که به اختصار به توضیح هریک خواهیم پرداخت:

کوره آجرپزی تنوره‌ای (چاهی – متناوب) Intermittent Kiln

در این نوع کوره که از قدیمی ترین کوره های آجرپزی در ایران است، هم محل خشت ها و هم محل آتش ثابت است. این کوره از یک اتاقک با دودکشی در سقف تشکیل شده و آتش در کف آن قرار می گیرد. مدت زمان لازم برای پختن آجرها در این کوره ۶ الی ۷ روز است. ولی چون حرارت در همه جای کوره یکنواخت نیست بنابراین جنس آجر آن نیز غیر یکنواخت خواهد بود و آجر تولیدی این کوره کیفیت متناوبی و غیرثابتی خواهد داشت. به طوری که از پایین کوره به سمت بالا، آجر جوش، آجر سبز، آجر بهی رنگ، آجر سفید، آجر ابلق، آجر قرمز و آجر نیم پخته تولید می شود و فقط حدود ۶۰ تا ۷۰% آجرهای پخته شده در این کوره آجرپزی قابل استفاده در ساختمان سازی خواهند بود. از طرفی چون کار کوره پیوسته نیست، یعنی باید پس از پخت آجرها کوره را خاموش کرد تا سرد شود و آجرها را از آن خارج نمود، بعد دوباره آن را روشن کرد، از این جهت اتلاف انرژی در آن بسیار بالا است.

محصول کوره تنوره ای به نوع گری معروف است و بیشتر برای سفت کاری و دیوار چینی معمولی به کار می رود. محصول تولیدی در این کوره ها معمولا ارزان ترین انواع هستند.

در این کوره که به شکل حلقه ای بلند ساخته می شود، محل آجر ثابت و محل آتش متغیر است. کار کوره آجرپزی هوفمان پیوسته است به طوری که دائما در یک بخش از کوره هوفمان آجرچینی صورت می گیرد، در بخش دیگر حرارت داده می شود، در دیگری آجرها خنک می شوند و در بخش آخر آجرهای خنک شده، تخلیه می گردند. محصول این کوره از لحاظ کیفیت و هزینه مطلوب است و برای سفت کاری و نما کاربرد دارد.

کوره تونلی – Tunnel Kiln

در این کوره که از یک تونل به عرض ۲ تا ۳ متر، ارتفاع حدود ۱٫۷ متر و طول ۹۰ متر تشکیل شده است، محل آتس ثابت بوده و آجرها در حال حرکت هستند. بدین ترتیب که خشت ها روی واگن های مخصوص چیده می شوند.  این واگن ها بر روی ریل های فولادی در طول تونل حرکت می کنند و توسط آتشی که در مرکز تونل قرار دارد، پخته شده و پس از ۵۰ ساعت از تونل خارج می شوند. کار کوره آجرپزی تونلی، پیوسته است و به همین علت اتلاف انرژی در آن کم است. ولی چون هزینه ساخت و راه اندازی این کوره بالاست، لذا قیمت محصول پخته شده در آن زیاد است و محصول تولیدی کوره تونلی بیشتر در امور تزئینی کاربرد دارد.

خنک کردن

خنک کردن آجرهای پخته شده در همه انواع کوره های آجرپزی باید با دقت صورت پذیرد زیرا این مرحله تاثیر مستقیم بر استحکام و رنگ آجر خواهد داشت. این مرحله حدودا به زمانی بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت نیازمند است.

خواص

خواص آجر به سه بخش خواص فیزیکی، خواص شیمیایی و خواص مکانیکی تقسیم می شوند که به شرح هریک خواهیم پرداخت.

خواص فیزیکی

یکی از موارد مهم در بررسی خواص آجر، خواص فیزیکی آن می باشد که در این بخش به بررسی آن خواهیم پرداخت.

• وزن مخصوص: آجرهای مختلف بر حسب نوع مواد خام و نیز روش تولید آنها، وزن مخصوص های متفاوتی دارند ولی به طور متوسط وزن مخصوص آجر مرغوب حدود ۱٫۸ g/cm^۳ است. در آجرهای سوراخدار، هر چه تعداد سوراخ های آجر کمتر باشد وزن مخصوص آن بیشتر است.
• خاصیت جذب آب: اگر میران جذب آب در آجر زیاد باشد، به سرعت آب ملات را می مکد و مانع بروز فعل و انفعال شیمیایی در ملات می شود. از طرفی اگر میزان جذب آب آجر کم باشد به ملات نمی چسبد، بنابراین مصرف آن در نماسازی و مکان هایی که در معرض نیروهای کششی قرار دارند، توصیه نمی شود. آجری مرغوب است که درصد جذب آب آن بین ۱۰ تا ۱۵% باشد. معمولاً برای این که آجرها پیش از مصرف تا حدی از آب اشباع شوند، آنها را به مدت ۶۰ دقیقه در آب فرو می برند و به اصطلاح زنجاب می کنند. آجر یک دقیقه پس از خیساندن حدود ۷۷ تا ۸۶% از کل آبی را که در ۲۴ ساعت قادر به جذب آن است، به خود می گیرد.
• انبساط رطوبتی: آجر پس از پختن و خنک شدن، رطوبت هوا را جذب کرده و منبسط می شود. معمولاً مقدار این انبساط حدود ۰٫۸ میلیمتر به ازای هر یک متر طول آجر است. نصف این مقدار در هفته اول اتفاق می افتد و مابقی آن به مرور زمان حتی پس از چند سال کامل می شود. انبساط رطوبتی دراز مدت آجر با زنجاب کردن آن تسریع نمی شود. همچنین پس از خشک شدن آجر این انبساط قابل بازگشت نیست.
• انبساط حرارتی: ضریب انبساط حرارتی خطی آجر به ازای هر یک درجه سانتیگراد تغییر دما، حدود ^۶–۱۰×۵ است. انبساط حرارتی آجر نیز به طور کامل قابل برگشت نیست. در ضمن باید به این نکته توجه کرد که آجرهایی در دیوارهای خارجی به کار می روند، چون تحت تأثیر دو دما (دمای داخل و دمای خارج بنا) هستند بنابراین امکان ایجاد تنش در آنها وجود دارد.
• انتقال حرارت: ضریب انتقال حرارت انواع آجرکاری در جدول زیر ارائه شده است

نوع آجرکاری	U=1/R	R=1/U
آجرکاری توپر با ضخامت ۱۵۰ میلیمتر	۰٫۷۲	۱٫۳۸
آجرکاری توپر با ضخامت ۲۰۰ میلیمتر	۰٫۵۵	۱٫۸۲
آجرکاری توپر با ضخامت ۳۰۰ میلیمتر	۰٫۴۳	۲٫۳۴
آجرکاری مجوف با ضخامت ۲۵۰ میلیمتر	۰٫۳۶	۲٫۷۷

• مقاومت در برابر آتش: دیوارهای ساخته شده با انواع مختلف آجر و ضخامت های متفاوت، بین ۱ تا ۴ ساعت در برابر آتش مقاومت می کنند.
• میزان انتقال صوت: معمولاً دیوارهای آجری صوت را جذب یا منعکس کرده و از انتقال آن جلوگیری می کنند ولی برای جذب کامل صوت باید از مصالح آکوستیک استفاده کرد. هر چه ضخامت دیوار آجری بیشتر باشد، میزان انتقال صوت از آن کاهش می یابد. دیوارهای آجری با ضخامت های مختلف معمولاً بین ۴۸ تا ۵۸ دسی بل افت انتقال صوت را سبب می شوند.
• رنگ آجر: رنگ آجر بستگی به ترکیب شیمیایی خاک رس و آتش کوره دارد. میزان زیاد سنگ آهک در خاک رس، آجر را سفید می کند. خاک رس هایی که مقدار کافی آهن داشته باشند، اگر زیاد پخته شوند آجر حاصل از آنها قرمز می شود، اگر هوای احتراق را کم کنند آجر ارغوانی کم رنگ شده و اگر کم پخته شود، عنابی روشن می شود.

خواص شیمیایی

خواص شیمیایی یکی دیگر از خواص آجر است که در این بخش بررسی خواهد شد. محیط های شیمیایی قبل از آنکه روی آجر تأثیر گذارند، ملات آن را تخریب می کنند. لذا انتخاب ملات سازگار با محیط از اهمیت بسیاری برخوردار است.

نمک ها و سولفات های موجود در آجر سبب بروز سفیدک (شوره) و آلوئک در سطح آجر می شوند که در مبحث «امراض آجر» شرح داده خواهند شد.

خواص مکانیکی

در این بخش به بررسی یکی دیگر از خواص آجر بنام خواص مکانیکی آجر خواهیم پرداخت.

• مقاومت فشاری آجر: مقدار این مقاومت در آجرها بستگی به نوع مواد خام، روش تولید و ملات مصرفی دارد و بین ۵۰ تا ۵۰۰ kg/cm^۲ تغییر می کند. مقاومت آجر را باید هنگام کاربرد آن با ملات در نظر گرفت زیرا ملات است که چسبندگی لازم را در آجرکاری تأمین می نماید.
• مقاومت برشی آجر: میزان آن در آجر حدود ۳۰ تا ۴۰% مقاومت فشاری آن است.
• مقاومت کششی آجر: میزان آن در آجرهای مختلف بین ۷ تا ۷۰ kg/cm^۲ است.

ابعاد

تقسیمات و  ابعاد از گذشته تا کنون تغییرات بسیاری داشته است.  در گذشته علاوه بر آجرهای با ابعاد معمولی، آجر نظامی با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰ و آجر ختایی با ابعاد ۲۵×۲۵×۲۵ نیز تولید می شدند که به علت بزرگ بودن قطعات این آجرها سرعت کار را بهبود می بخشیدند.  از این رو، این آجرها بیشتر برای کف سازی مورد استفاده قرار می گرفتند.

امروزه آجرهای دیوار چینی اکثراً در ابعاد ۵×۱۰×۲۰ یا ۵٫۵×۱۱×۲۲ سانتیمتر ساخته می شوند. در واقع هر بعد آجر دو برابر بعد دیگر است تا هنگام دیوارچینی بتوانند به راحتی آجرها را کله راسته (کله: عرض آجر، راسته: طول آجر) بچینند به طوری که بندهای آجرها مقابل یکدیگر قرار نگیرند و قفل و بست لازم بین آن ها به وجود آید.

برخی اوقات برای اینکه بتوانند دیوارها را کله راسته بچینند، لازم است که از قطعات کوچکتر آجر استفاده کنند. این قطعات را در اصطلاح کارگاهی نیمه (۱/۲ آجر از طول)، چارک یا کلوک (۱/۴ آجر از طول)، سه قدسی (۳/۴ آجر از طول)، قلمدانی (۱/۲ آجر از عرض) و… می نامند.

ابعاد از لحاظ استاندارد

استاندارد شماره ۷ موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، ابعاد آجر را (۲۲ ± ۱) × (۱۰٫۵ ± ۱) × (۵٫۵ ± ۱) سانتیمتر اعلام کرده است.

فشاری

این نوع آجرها که معمولاً در سفت‌کاری و زیرکاری ساختمان به کار می رود به روش دستی تهیه می‌شود.

سفالی

به علت جذب کم آب در آجرهای سفالی به منظور چسبندگی مناسب با ملات، انواع سوراخ دار آن‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند. به علت سطح یکپارچه و یکنواخت آن‌ها برای نمای آجری، نوع سفالی پیشنهاد می‌شود.
از جمله خواص دیگر آجرهای سفالی توخالی سبکی آن‌ها است که خود باعث بالا رفتن سرعت کار نیز می‌شود.

قزاقی

این نوع محصول با کیفیت خوب و رنگ سفید تهیه می‌شود و با توجه به مشخصات مطلوبش در نمای ساختمان استفاده می‌شود.

آجرهای قدیمی

این نوع آجرها در قطعات بزرگ‌تر از استاندارد امروز ساخته می‌شدند. علی‌رغم اینکه به روش دستی تهیه می‌شده‌اند ولی دارای مشخصات عمومی بهتری نسبت به تولیدات امروزی بوده‌اند. آجر نظامی به ابعاد ۵۵×۵۰ و آجر خطایی به ابعاد ۵×۲۵×۲۵(سانتی‌مترمکعب) از این گروه می‌باشند که با توجه به قطور بودن دیوار، آن‌ها سرعت کار را بهبود می‌بخشیدند.

لعاب‌دار

هنر لعاب کاری و استفاده از آجرهای لعاب‌دار در نمای ساختمان به منظور زیبا نمودن آن و افزایش مقاومت در برابر عوامل فرسایش و هوازدگی از دیر زمان در معماری ایران متداول بوده است. بافت صاف صیقلی آن‌ها مانع از نفوذ آب به درون آجر می‌شود و به این ترتیب سالیان طولانی در برابر مواد شیمیایی پایداری می‌نمایند.

نسوز

ماسه آهک

بتنی

مخصوص

در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف این کالا در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می‌رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره‌ها و کف اجاق‌ها به پختن آن پی‌برده‌اند.

کوره های آجرپزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است.

فن استفاده از آجر از آسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از این محصول کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده ۱۲ میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.

در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند.

آجرها بعنوان واحدهای ساختمانی منظور شده ، به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

رسی

آجرهای ماسه آهکی‌ (توضیحات کامل آن در بحث آهک تحت عنوان سخت شدن هیدروسیلیکاتی ارائه شده است.) قسمت اعظم آجرهای مورد مصرف، از نوع آجرهای رسی هستند. ایرانیان قدیم آجر را بخوبی می‌شناختند و نمونه‌هایی  از آجرکاریهای بسیار جالب از زمان قدیم باقی مانده است که همگی گواه تبحر ایرانیان در تولید و بکارگیری آجر می‌باشد. اوج صنعت آجر ایران، در زمان ساسانیان بوده است.

در اینجا بحثی مطرح می‌شود و آن عبارت است از مقایسه مصالح ساختمانی قدیم و جدید. قطعاً مصالح ساختمانی جدید و از جمله آجرهای امروزی ، بسیار بهترا از انواع قدیمی آن است. بقا و پا بر جا بودن عمارتهای قدیمی به این معنی نیست که ما توان ساخت چنین آجرهایی را نداریم. بلکه ما قادر به ساخت انواع بهتری هستیم.

ولی نکته قابل توجه اینست که در گذشته ، اولاً تعداد ساختمانهای در دست احداث کم بود و تعداد آجر مورد نیاز ، اندک. ثانیاً نیروی کار، براحتی و با قیمتی بسیار نازل یافت می‌شد. در حالیکه امروزه صحبت از هزاران واحد مسکونی و نیروی کار گرانقیمت است. چاره کار، تعویض نیروی انسانی با نیروی ماشین است. جایگزینی نیروی ماشینی هم مستلزم آشنایی با تکنولوژی ماشین و بدست آوردن فرهنگ ماشینی است. (که البته در کشور ما، ضعف عمده در قسمت دوم است.)

آجرهای رسی

آجرهای رسی را به این علت که از خاک رس بعنوان ماده اصلی تولید آن ها استفاده گردیده است به این نام می شناسند، و به آن‌ها آجر رسی یا اختصاراً آجر می گویند.  آجرهای رسی بر حسب روش تولید آن ها به دو دسته آجرهای سنتی (دستی) و آجرهای صنعتی (ماشینی) تقسیم می شوند.

این آجرهای رسی به روش سنتی و دستی ساخته می شوند و برخی از آن ها با وجود دست ساز بودن از کیفیت مطلوبی برخوردارند. آجرهای رسی سنتی شامل آجر قزاقی، آجر فشاری، و آجر لعابدار می شوند.

۱-۱ قزاقی

این آجرهای رسی دست ساز را اولین بار روس ها در سال ۱۳۰۰ تولید کرده و در ساخت پادگان های نظامی و قزاق خانه ها به کار برند، از این رو به آن آجر قزاقی می گویند. این آجر سفید رنگ است و ابعاد آن ۲۰×۱۰×۵ سانتیمتر می باشند و به علت کیفیت مطلوب و ظاهر مناسبش، در نمای ساختمان به کار می رود.

۱-۲ فشاری – Pressed Brick

هنگام تولید این آجرهای رسی کارگران با فشار انگشتان خود گوشه های قالب را از گل پر می کنند، از این رو آن را آجر فشاری می نامند. ابعاد این آجر  ۲۰×۱۰×۵ یا ۲۲×۱۱×۵٫۵ سانتیمتر است و کیفیت آجر قزاقی را ندارد. مقاومت خوبی ندارد و از زیبایی ظاهری نیز برخوردار نیست، میزان جذب آب آن هم بالاست. به همین جهت معمولاً در زیرکاری و سفتکاری ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد، نظیر دیوارهای باربر، تیغه چینی، طاق ضربی و به طور کلی گری چینی (قسمت های از آجرکاری که روی آن با مصالح دیگر از قبیل گچ، کاشی، سیمان و یا سنگ پوشیده میشود).

۱-۳ جوش – Clinker Brick

در کوره های سنتی که آتش آن ها یکنواخت نیست، به برخی از آجرهای رسی حرارت بیشتری می رسد و آن ها را به مرحله ذوب شدن می رساند، به این آجرها، آجر جوش یا کلینکر گویند. آجرهای جوش به علت خمیری و ذوب شدن، شکل هندسی خود را تا حدی از دست می دهند بنابراین نمیتوان از آن ها در نمای ساختمان یا در آجرچینی های دقیق استفاده کرد. از طرفی میزان نفوذ آب در آجر جوش بسیار اندک و حدود ۲ تا ۳% است لذا در مقابل عوامل جوی و اسیدهای آلی از آجر معمولی مقاومتر است. از این رو آن را در فرش کف کانال های فاضلاب، کف پیاده روها، کف کارخانه ها و انبارها و… به کار می برند. ولی از آنجا که آجر جوش از آجر معمولی تردتر و شکننده تر است، استفاده از آن در دیوار باربر و طاق ضربی توصیه نمی شود.

همان گونه که ذکر شد، شکل ظاهری و میزان جوش شدن کلینکر قابل کنترل نیست. از این رو امروزه در کشورهای صنعتی برای تولید آجر جوش از خاکی استفاده می کنند که فاصله حرارتی بین مرحله عرق کردن و روان شدن آن زیاد باشد. در این صورت دانه های خاک قبل از ذوب شدن، عرق کرده و به یکدیگر می چسبند و تبدیل به آجر جوش می شوند. چنین خاکی در طبیعت کمیاب است بنابراین آن را از مخلوط کردن خاک های مختلف می سازند و مقدار مواد گداز آور نظیر اکسید آهن را نیز در خاک افزایش می دهند. سپس آن را در کوره با دمای ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت می دهند. رنگ آجر جوش بستگی به میزان اکسید آهن و دمای پخت دارد و معمولاً از سرخ (با کمی ته رنگ سبز) تا سیاه است.

لعاب کاری آجرهای رسی علاوه بر اینکه به سطح آن زیبایی و جلا می بخشد، عمر آن را نیز افزایش می دهد. بدین ترتیب که بافت صاف و صیقلی لعاب باعث افزایش مقاومت آجر در برابر هوازدگی، فرسایش، نفوذ آب و مواد شیمیایی می گردد. زمان لعاب کاری معمولاً در انتهای مرحله خشک کردن خشت است. البته همان طور که قبلاً نیز اشاره شد میتوان لعاب را روی آجر پخته شده نیز اندود کرد. لعاب را با برس روی سطح آجر می کشند یا با دستگاه های مخصوص روی آن می پاشند و یا آجر را در ظرف لعاب فرو برده و بیرون می آورند. معمولاً لعاب را روی یک یا چند سطح آجر که در نما دیده می شود، می ریزند. خشت خشک شده یا آجر، آب لعاب را می مکد و بخش جامد آن روی آجر باقی می ماند، این ماده جامد بعداً در کوره ذوب شده و پخته میشود و در نهایت به صورت پوسته ای روی آجر را می پوشاند.

۲– صنعتی (ماشینی) – Engineering Brick

تمام مراحل تولید این آجرها در کارخانه توسط ماشین انجام می شود بنابراین سرعت تولید به میزان زیادی افزایش می یابد. انواع آجرهای ماشینی عبارتند از: آجر سوراخدار، آجر توپر و بلوک های سفالی.

در این آجرهای رسی حفره ها باعث سبک شدن آجر و نیز نفوذ بیشتر ملات می شوند. جمع مساحت سوراخها باید ۲۵ تا ۴۰% سطح آجر باشد. ضخامت دیواره بین سوراخ و لبه آجر باید بیش از ۱۵ میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از ۱۰ میلیمتر باشد.

۲-۲ آجر توپر – Solid Brick

در این آجرهای رسی، حجم سوراخ ها از ۲۵% حجم آجر (یا در آجرهای پرسی، حجم فرورفتگی از ۲۰% آجر) تجاوز نمی کند. در آجر توپر سوراخ ها کاملاً یا تقریباً از میان آجر عبور می کنند و مساحت هر یک از سوراخ ها از ۳۰ میلیمتر مربع تجاوز نمی کند.

خاک رسی که در تهیه آجرهای رسی نسوز استفاده می شود، دارای هیدروسیلیکات آلومینیوم بیشتری است (خاک نسوز). آجرهای نسوز در واقع نوعی چینی هستند. چینی نوعی سرامیک مرغوب است که دارای ساختاری ظریفتر و متراکم تر از سفال است. مواد اولیه و روند تولید آجرهای نسوز با توجه به محل مصرف آن ها و نیز خواصی که از آن ها انتظار می رود، متفاوت است. ولی اکثر این آجرها در دمای حدود ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد و با حداقل مواد گدازآور پخته می شوند. آجرهای نسوز بر حسب نوع ماده به کار رفته در ترکیب آن ها، انواع گوناگونی دارند، نظیر آجرهای نسوز سیلیسی، آلومینیومی، منیزیتی، قلیایی و… . از آجرهای نسوز به علت مقاومت حرارتی بالا، در پوشش درونی کوره های صنعتی و نیز در بدنه شومینه ها استفاده می شود. ملاتی که برای چیدن این آجرها به کار می رود نیز باید از مواد نسوز باشد.

نسوزها باید خصوصیاتی بدین شرح را دارا باشند:

• مقاومت حرارتی بالا (حدود ۱۵۸۰ درجه سانتیگراد)
• ضریب انبساط و انقباض اندک
• مقاومت مکانیکی بالا جهت تحمل ضربه و فشار ناشی از مواد داخل کوره
• مقاومت در برابر مواد شیمیایی

آجرهای غیر رسی

آجرهای غیر رسی ماسه آهکی؛ در مناطقی که خاک رس کمیاب است ولی ماسه فراوان است مانند سواحل دریا، به جای اینکه آجر را از خاک رس تهیه کنند، آن را از مخلوط ماسه سیلیسی و آهک می سازند و به آن آجر ماسه آهکی یا آجر سیلیکات کلسیمی می گویند. مراحل تولید آجر ماسه آهکی به شرح زیر است:

• تهیه و انبار کردن جداگانه مواد اولیه شامل ماسه سیلیسی و گرد آهک زنده.
• اختلاط مواد اولیه به نسبت معین: ۷ تا ۱۰% وزنی آهک زنده و ۹۰ تا ۹۳% وزنی ماسه سیلیسی به همراه مقداری آب. هر گاه بخواهند آجر رنگی تولید کنند، ماده رنگی نیز در این مرحله اضافه می شود.
• متراکم کردن مخلوط به وسیله پرس کردن آن در قالب هایی به ابعاد معین.
• قرار دادن آجرهای غیر رسی ماسه آهکی در دستگاه اتوکلاو (استوانه ای به طول ۱۰ الی ۱۵ و قطر ۱٫۵ الی متر) و پختن و سخت کردن آن ها تحت فشار بخار آب. زیرا آب آهک در فشار جو و دمای عادی با سیلیس ماسه ترکیب نمی شود و برای ترکیب با آن باید تحت فشار و دمای بالاتر قرار گیرد.

رنگ طبیعی آجرهای غیر رسی ماسه آهکی، خاکستری روشن است. سخت، توپر و همگن هستند و به صورت قابل توجهی در اندازه، شکل، مقاومت، رنگ و بافت یکسان می باشند. این آجرها در اندازه های مختلف و به اشکال توپر، سوراخدار و یا به صورت لوح برای نماسازی با طرح های صاف، نقش سنگ بادبر، سنگ بادکوبه ای و… تولید می شوند. علاوه بر نماسازی، از آجر ماسه آهکی به علت مقاومت فشاری بالا می توان در پی سازی و دیوار باربر و نیز به علت مقاومت سایشی بالا در کف سازی استفاده کرد. مقاومت در برابر یخبندان و تغییرات جوی نیز از دیگر مزایای آجر ماسه آهکی است. وزن مخصوص آن نیز ۱٫۸ تا ۱٫۹ gr/cm^۳ می باشد.

در مقایسه این آجر با آجرهای رسی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• مقاومت در برابر آتش و نیز ضریب هدایت حرارت و صوت در هر دو آجر تقریباً یکسان است.
• تخلخل آجر ماسه آهکی از آجرهای رسی کمتر است و شوره نمی زند.
• آجرهای غیر رسی ماسه آهکی در مقابل رطوبت مقاوم است و کاربرد آن در قسمت های زیر عایق پی و پایینتر از کف زمین، بر آجرهای رسی برتری دارد.
• بر خلاف آجرهای رسی تازه که میل به انبساط دارند، آجرهای ماسه آهکی در هنگام خشک شدن منقبض می شوند. لذا این نکته باید به منظور جلوگیری از ایجاد ترک، هنگام طراحی مد نظر قرار گیرد.
• آجر ماسه آهکی از آجر سفالی گرانتر است ولی در مقابل، احتمال شکستن آن هنگام بارگیری و تخلیه کمتر است.
• خاک رس مصرفی در آجرهای رسی، خاکی مناسب جهت کشاورزی است. از این رو استفاده از این خاک در آجر سازی به محیط زیست و اقتصاد کشور آسیب جدی وارد می کند. ولی استفاده از آجر ماسه آهکی این مشکل را مرتفع می سازد.

۲– سیمانی (بتنی) – Concrete Brick

دسته دیگری از آجرهای غیر رسی ، آجرهای سیمانی هستند. نوع سیمانی در اشکال و اندازه های مختلف از سیمان، شن و ماسه ساخته می شود و روند تولید و خواص آن نیز مشابه بلوک های است.

چسبندگی سرامیکی چیست؟

در آجرها، مقداری خلل و فرج وجود دارد. در کنار مشعل اصلی که دما در حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه است، برخی مواد درونی آجرها (مواد گدازآوری که در ابتدا ذکر شد) ذوب شده، وارد خلل و فرج‌ها می‌شوند و سبب چسبیدن سایر مواد تشکیل دهنده آجر به یکدیگر می‌گردند. توجه داشته باشید که اگر حالت چسبندگی سرامیکی اتفاق نیفتد، آجر تولید شده مقاومت کافی نخواهد داشت. بعبارتی لازمه مقاوم شدن آجر ، ایجاد چسبندگی سرامیکی است و البته در کنار چسبندگی سرامیکی، جمع شدگی نیز واقع می‌شود که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

مرحله آخر در خط تولید انواع آجرها، خارج کردن این کالا از داخل کوره است. این کار، مخصوصاً در مورد آجرهای تولیدی در کوره‌های هوفمن، باید آهسته و با دقت انجام گیرد تا آسیبی به آن‌ها نرسد.

آجرچینی

در هنگام انجام عملیات آجرچینی باید نکات خاصی را مد نظر داشت. این نکات پر اهمیت در آجرچینی به شرح زیر است:

• در آجر چینی دیوار، آجرها به صورت کله راسته یا فقط بصورت راسته اجرا می شوند. در هر دو حالت بندها نباید مقابل هم قرار گیرند تا قفل و بست لازم بین آجرها ایجاد گردد و بارهای وارده به راحتی در دیوار توزیع شوند.
• ایجاد قفل و بست لازم در محل اتصال دو دیوار جهت تامین پایداری دیوار ضروری است. این اتصال به دو روش لابند کردن و لاریز کردن دیوار در هنگام آجر چینی انجام می گیرد.
• باید اتصال مناسبی بین دیوار آجری و سازه (فلزی یا بتنی) در هنگام اجر چینی ایجاد شود.
• کار با آجر در درجه حرارت کمتر از ۵ درجه سانتیگراد مجاز نیست.
• انتخاب نوع ملات و نیز ملات با عیار مناسب در آجر کاری یا آجرچینی نقش بسیار حیاتی دارد. ملات مناسب جهت آجر کاری مخلوطی از سیمان، آهک شکفته و ماسه است. میزان اختلاط این مواد به مقاومتی که از دیوار آجری انتظار می رود، بستگی دارد. اگر میزان سیمان را یک قسمت حجمی در نظر بگیریم، برای آجر چینی های معمولی ۰٫۲۵ تا ۰٫۵۰ قسمت آهک شکفته یا خمیر آهک هیدراته و ۳ تا ۴ قسمت ماسه استفاده می شود.
• جهت حفاظت ملات از باد و باران و نیز استحکام و زیبایی ثانویه آجر چینی، روی ملات را از سطح خارجی آجر چینی بندکشی می کنند. بندکشی انبساط و انقباض سطحی را به طور یکنواختی در نمای ساختمان توزیع می کند. همچنین مانع نفوذ آب و رطوبت به قشرهای داخلی دیوار می شود. از این رو ملات بندکشی باید ریزدانه، پر مایه و متراکم باشد تا مانع نفوذ آب از شکاف های مویی شود. ضخامت بندها بین ۱۰ تا ۱۲ عمق آن ها ۱۵ میلیمتر است. قبل از بندکشی باید محل مورد نظر را تمیز و عاری از گرد و خاک کرد.

شناسایی نوع مرغوب

موارد زیر می توانند در شناسایی آجر مرغوب یاری کننده ما باشند:

• آجر مرغوب آجری است که دارای شکل هندسی کامل و منظم بوده و ابعاد استاندارد داشته باشد.
• در شناسایی آجر مرغوب باید به رنگ آجر توجه ویزه ای داشت. رنگ آجر باید یکنواخت باشد. این مورد نشانگر یکنواختی جنس شیمیایی و یکنواختی در پخت آجر است.
• بافت آجر مرغوب باید همگن بوده و سطح آن بدون حفره و آلوئک باشد.
• سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد.
• آجر مرغوب در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ می دهد. صدای زنگ نشانه سلامت، توپری، جذب آب کم و مقاومت بالای آجر است. آجری که صدای خفه بدهد، خوب پخته نشده و یا ترک دارد. چنین آجر پوکی، آب جذب می کند و هنگام سرما یخزده و خرد می شود.
• در شناسایی آجر مرغوب باید توجه داشته که، اگر آجر پس از ۲۴ ساعت در آب ماندن سفیدک زد، می توان برداشت کرد که مقدار املاح، نمک ها و آهک موجود در آن بیش از حد مجاز است.

آزمایش مقاومت

جهت دریافت اینکه کالای مصرفی از کیفیت و مقاومت مطلوب برخوردار است یا خیر، آزمایشی به شرح ذیل باید انجام گیرد. این آزمایش، آزمایش شناسایی آجر مرغوب نام دارد:

ابتدا محصول را در آب قرار داده تا کاملا به مرحله اشباع برسد، سپس آن را منجمد می کنند. در نهایت آن را با شعله مستقیم به مدت یک ساعت حرارت می دهند. اگر آجر پس از طی این مراحل تغییر ظاهری نداشته باشد، کالای مرغوبی محسوب می گردد و در غیر این صورت از کیفیت مطلوب برخوردار نیست و به اصطلاح غیر استاندارد می باشد.

امراض

عمده ترین امراض این کالا و روش های جلوگیری و برطرف کردن آن به شرح زیر می باشد.

• سفیدک (شوره): وجود برخی املاح و نمک ها در خاک آجر موجب می گردد که در هنگام برخورد باران به دیوار آجری و نفوذ آب در آن، مقداری از این املاح همراه با آب دوباره به سطح آجر آمده و پس از تبخیر آب بر سطح آن باقی بمانند و ایجاد سفیدک کنند. سفیدک ها انواع مختلفی دارند مانند سفیدک های سولفاتی، کربناتی، نیتراتی، کلروری و … . برای جلوگیری از ایجاد سفیدک و شوره آجر در نما، در کارگاه های ساختمانی، آجرها را قبل از استفاده مدتی در آب قرار می دهند تا سفیدک آن ها ظاهر شده و شسته شود. در این صورت اگر باز هم نماهای آجری دچار این عارضه شدند، می توان شوره های آجر را پس از خشک شدن با برس سیمی نرم تمیز کرد. همچنین می توان همراه با برس سیمی از مخلوط ۲ الی ۴% آب و سرکه هم استفاده نمود.
• آلوئک (Popping – Blowing): یکی دیگر از امراض آجر آلوئک می باشد. اگر در مواد خام آجر مقداری سنگ آهک (CaCO_۳) وجود داشته باشد، این سنگ در حرارت کوره آجرپزی تبدیل به آهک زنده (CaO) می شود. آهک زنده در مجاورت با آب شکفته شده و با ازدیاد حجم باعث بروز ترک در آجر و بد منظره شدن آن می شود. به این پدیده آلوئک می گویند. به منظور جلوگیری از این مشکل باید جاک آجر سرند شده و دانه های درشت سنگ آهک از آن خارج شود. همچنین قبل از مصرف آجر باید نمونه هایی از آن را در آب خیساند تا عیوب احتمالی آن ها ظاهر گردد.
• پوکی (Porosity): پوک شدن آجر به علت وجود آب زیاد در خشت، وجود کربنات ها و موادآلی و نیز خوب متراکم نشدن خشت است. برای جلوگیری از پوک شدن آجر باید در جهت رفع موارد ذکر شده تلاش کرد.
• تیرگی: وجود ماده معدنی بنام سولفور آهن با فرمول شیمیایی FeS_۲ که با نام پیریت شناخته می شود، سبب سیاه شدن و تیرگی آجر می شود.
• ترک خوردگی: ترک خوردن آجر یکی دیگر از امراض آجر می باشد که علت های متفاوتی دارد. اما عمده ترین علت ترک خوردن آجر وجود ماسه سیلیسی درشت در خاک آجر است.
• لکه شدن آجر: وجود املاح آهنی در مواد خام آجر باعث می شود که آجرها پس از قرار گرفتن در دیوار، لک شوند. این مورد یکی از امراض آجر بوده که بیشتر هنگامی اتفاق می افتد که آجر در انبار یا هنگام کار، از آب اشباع شود. راه حل این مشکل این است که آجرها حتی المقدور تا مدتی دور از آب و رطوبت نگهداری شوند و پس از نصب در نما، حدود ۶ تا ۸ هفته بندکشی نشوند. زیرا با گذشت این زمان احتمال لکه برداشتن آجر تا حدود زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.

ضایعات

در طول خط تولید آجرها، ضایعات فراوانی مشاهده می‌شود. میزان حرارت نامناسب مشعل با خاک آجر ، سبب تولید آجر جوش یا آجر نپخته می‌گردد. در نتیجه در اطراف کوره ، یا ضایعاتی از نوع آجر جوش و یا محصولات نامرغوب از نوع آجر نپخته داریم. همانطور که می‌دانید، تمام این ضایعات ، ناشی از عدم هماهنگی درجه حرارت پخت با خاک مصرفی است و تنها راه جلوگیری از آن ، آزمایش خاکها و انتخاب درجه حرارت پخت مناسب و همچنین محاسبه سرعت مناسب حرکت واگنهاست.

اما ضایعات آجرها، تنها محدود به ضایعات خط تولید نمی‌شود . یکی دیگر از مشکلات آجر ، نحوه توزیع آنست. در کشور ما چنین مرسوم است که بار آجر را با کمپرسی به کارگاه می‌آورند و توسط جک هیدرولیک کمپرسی ، آنرا تخلیه می‌کنند. این نحوه حمل و تخلیه ، باعث لب پرشدن و همچنین ایجاد نیمه آجر می‌شود که این هر دو ، مقاومت آجر کاری را کم می‌کند. لازم بذکر است که آزمایش نشان می‌دهد شیوه علمی تهیه نیمه آجر برای آجرکاری ، برش دادن آجر و تهیه نیمه‌آجر با شکل هندسی دقیق است. یکی از روشهای قابل قبول تخلیه آجر در کارگاهها ، تخلیه آن روی یک سطح شیبدار و حرکت همزمان کمپرسی است.

تذکر مهم : بطور کلی یکی از راههای رفع کمبود مصالح ساختمانی ، کاستن ضایعات آنهاست.

آزمایشهای خاک و خشت آجر

بحث بعدی ، آزمایشهای آجر است که اولین و مهمترین آنها ، آزمایشهای خاک است. یک قسمت از آزمایشهای خاک ، آزمایشهای شیمیایی است که طی آن خاک را تجزیه کرده و انواع مواد داخل آن و درصد آنها را مشخص می‌کنند. دلیل آن ، تشخیص نوع و درصد مواد مضر درون خاک است. سری بعدی آزمایشها ، آزمایشهای فیزیکی خاک است که بترتیب شرح داده می‌شوند:

دانه‌بندی خاک : با روش ً هیدرومتری ً، خاک را دانه بندی می‌کنند که نتیجه این آزمایش باید در محدوده خاصی باشد.

تعیین میزان رطوبت خاک: برای انجام این آزمایش ، نمونه‌ای از خاک را وزن می‌کنند و پس از آن، نمونه را مدت ۲۴ ساعت در دمایی بین ۱۰۵ تا ۱۱۵ درجه در گرمچال (هاون) قرار می‌دهند. در پایان مدت زمان لازم برای ماندن در گرمچال ، مجدداً نمونه را وزن  می‌کنند . جهت تعیین میزان رطوبت خاک ، وزن خاک تر منهای وزن خاک خشک بخش بر وزن خاک تر را بصورت درصد بیان می‌کنند.

میزان جمع شدگی خاک: برای داشتن یک آجرچینی خوب و زیبا مخصوصاً درنما، باید همه آجرها هم اندازه باشند. اندازه‌های مختلف آجر برای یک قالب، ناشی از عدم آشنایی با مسأله جمع شدگی است.

جمع شدگی در آجر، در چند مرحله اتفاق می‌افتد:

• در مرحله خشک شدن
• در مرحله پخت
• تحت بار

اگر بدانیم خاک در کوره به چه میزان جمع می‌شود، می‌توان ابعاد قالب را بگونه‌ای تنظیم کرد که در نهایت آجرهایی هم اندازه داشته باشیم.

جمع شدگی در مرحله خشک شدن: یک خشت با ابعاد کاملاً مشخص، از گل مورد نظر تهیه می‌کنیم و آنرا همانند فرایند خشک شدن در تولید آجر ، خشک می‌کنیم . سپس ابعاد خشت خشک شده را اندازه می‌گیریم و اندازه‌های جدید را با اندازه‌های قبلی مقایسه کرده،‌ میزان جمع شدن را محاسبه می‌کنیم. جهت اندازه‌گیری ابعاد آجر از روش حجمی استفاده می‌کنند که شرح آن در ادامه خواهد آمد . علت اینکه در اندازه گیری ابعاد خشت خشک شده از وسایل عادی اندازه‌گیری طول مانند کولیس استفاده نمی‌شود آنست که احتمال دارد قالب گلی در طی خشک شدن ، انحنا پیدا کند که در اینصورت ، استفاده از کولیس و … اندازه‌گیری دقیقی را بهمراه نخواهد داشت.

توضیح صحیح چنین است : حجم خشت خام را اندازه‌ می‌گیرند (حجم اولیه) خشت را با هر روشی که در کارخانه استفاده می‌شود خشک می کنند ، ظرفی را لبالب از جیوه پر کرده خشت خشک را داخل آن می‌ریزند . مقدار جیوه بیرون ریخته برابر حجم خشت خشک شده است .میزان جمع شدگی در هر بعد را با توجه به فرمول صفحه بعدی محاسبه می‌کنند .

روش حجمی: در روش حجمی از استوانه‌ای با حجم ثابت استفاده می‌شود . استوانه را از مایعی (معمولاً جیوه) بطور کامل پر می‌کنند و سپس ، خشت خشک شده را داخل آن می‌‌اندازند . با محاسبه حجم مایع بیرون ریخته و یافتن حجم مایع باقی مانده داخل ظرف (حجم ثانویه)، می‌توان میزان جمع شدگی در هر بعد خشت را با توجه به فرمول حساب کرد:

حجم اولیه خشت:حجم اولیه = حجم اولیه در حجم ثانویه تقسیم بر ۳

جمع شدگی در مرحله پخت: جمع شدگی در این مرحله را نیز دقیقاً مشابه روش محاسبه جمع شدگی در مرحله خشک شدن بدست می‌آورند.

جمع شدگی تحت بار: همانطور که قبلاً نیز ذکر شد ، در کوره هوفمن، خشتها روی یکدیگر چیده می‌شوند و در نتیجه خشتهای زیرین علاوه بر دارا بودن دو جمع شدگی پیشین ، در معرض جمع شدگی تحت بار نیز قرار دارند .برای محاسبه این جمع شدگی ، در آزمایشگاهی مطابق روش ذیل عمل می‌کنند :

همانطور که در شکل نیز مشخص است، دستگاه آزمایش تشکیل شده است از: ۱ـ یک صفحه که خشتها را بصورتی مخصوص، روی آن می‌چینند. ۲ـ یک اهرم با صفحه‌ای متصل به آن جهت بارگذاری و قراردادن وزنه‌‌ها. آزمایش با شش خشت انجام می‌شود. ابتدا ابعاد خشتها را اندازه‌گیری می‌کنند و بعد دو خشت را بموازات هم می‌چینند. سپس دو خشت بعدی را بموازات یکدیگر و در جهتی عمود بر جهت ابتدایی ، روی دو خشت اول قرار می‌دهند و در نهایت، دو خشت باقیمانده را در جهت خشتهای اولیه و روی سایر خشتها می‌گذارند . مرحله بعدی ، بار گذاری دستگاه است. در کفه متصل به اهرم ، بمقداری وزنه قرار می‌‌دهند که بار وارد بر خشتها، در حدود   باشد. این میزان ، تقریباً برابر همان باری است که در عمل به خشتهای زیرین وارد می‌شود . نحوه وارد شدن بار به خشتها چنین است که وقتی اهرم بطرف پایین کشیده می‌شود. نحوه وارد شدن بار به خشتها چنین است که وقتی اهرم بطرف پایین کشیده می‌شود، صفحه زیر خشتها بالا می‌رود و خشتها را به صفحه فوقانی می‌فشارد. مجموعه را داخل کوره قرار می‌دهند و در طی زمان حرارت دادن، تغییرات ابعاد خشتها را با وسایل دقیق سنجش طول بررسی می‌کنند . نتیجه این آزمایش ، نموداری مشابه شکل مقابل است:

بررسی نمودار:

هنگامی که حرارت دادن آغاز می‌شود، خشت شروع به منبسط شدن می‌کند. هر چه حرارت بیشتری شود، انبساط خشت نیز افزایش می‌یابد و البته هر چه خشت بیشتر منبسط شود ، متخلخلتر می‌شود. این روند تا رسیدن به دمای (با دقت ) ادامه دارد. اگر خشتی را در این دما از کوره خارج کنیم، متخلخلترین آجر با کمترین میزان مقاومت بدست می‌آید. از دمای  به بعد، مسأله معکوس شده ، شاهد جمع شدگی هستیم که دلیل آن ، روی دادن پدیده ذوب و چسبندگی سرامیکی است که قبلاً توضیح داده شد. خاکهای مختلف، نمودارهای متفاوت دارند. در عمل ، از این منحنی‌ها برای انتخاب درجه حرارت پخت آجر استفاده می‌کنند. طبیعی است که مطالعه روی قسمت سمت چپ ، برای ما سودی ندارد. بررسی جهت تعیین درجه حرارت پخت، روی نیمه سمت راست منحنی انجام می‌شود. جهت آشنایی با نحوه انتخاب دمای پخت ، به مثال زیر توجه کنید: نمودار مقابل را در نظر بگیرید. دمای پخت مناسب برای این نوع خاک، در شکل مشخص شده است. زیرا در نقاط قبل از آن، آجر تولیدی ، مقاومت مطلوب را نخواهد داشت. با انتخاب مجموعه نقاط مجموعه نقاط پس از آن نیز، تنها با مصرف سوخت بیشتر، حرارت بیشتری می‌‌دهیم؛ در حالیکه مقاومت آجر افزایش نمی‌یابد. قسمت خمیدگی انتهای نمودار نیز نقطه بسیار خطرناکی است . زیرا در این دما، خشت ناگهان ذوب شده ، محصول کوره، آجر جوش خواهد بود. (این منحنی ، بطور تقریبی نمودار ً نرم آهک ً را نمایش می‌دهد.)

انبار کردن

انبار کردن را می توان در دو مبحث جداگانه مورد بررسی قرار داد که هریک از این مباحث مربوط به انبار کردن آجر، دارای ویژگی های منحصر بفرد و ویژگی های مشترکی هستند.

باید توجه داشته که حمل و نقل و انبار کردن نوع گری بصورت فله ای صورت می پذیرد. یعنی پس از بارگیری می توان آن ها را در محل پروژه با استفاده از کامیون ها کمپرسی تخلیه نمود بدون اینکه نگرانی خاصی از بابت شکستن، لب پر شدن و ضایعات این مدل داشت.

اما در بحث نگهداری و انبار کردن آجرنما و آجرهای سفالی و غیر رسی (آجرهای سیمانی و بلوک های بتنی) باید به این نکته توجه نمود که تخلیه و بارگیری این مدل آجرها باید با دقت کافی صورت گیرد تا از شکستن و لب پر شدن آن ها جلوگیری به عمل آید.

آجرهای نما و آجرهای سفال و سیمانی شکسته اصلا قابل استفاده نیستند و فقط به عنوان پر کننده دارای مصرف خواهند بود و در غیر این صورت باید آن ها را بعنوان ضایعات و نخاله های ساختمانی به محل دفع زباله های ساختمانی منتقل کرد.

اما نگهداری و انبار کردن آجرها دارای نکات مشتکی نیز می باشد؛  آجرها باید در فضایی سرپوشیده و به دور از رطوبت، آب،سرما و یخبندان، گرد و غبار و… انبار شوند.

همواره سعی کنید در هنگام تخلیه این کالا، آجرها را نزدیک محل کار بچینید، به صورتی که کمترین کار برای تخلیه و حمل مجدد آجرها در پالت‌ ها یا چرخ‌ های دستی انجام شود. انواع مختلف آجرها (مانند آجرهای رسی، آجرهای نما، آجرهای غیر رسی، آجر نسوز آجرهای رس و خاکستر آتشفشانی و …) باید به صورت مجزا دسته بندی و انبار شوند.

آجرهایی با مقاومت و سایزهای مختلف (یعنی ماژولار یا غیر ماژولار) باید به صورت مجزا دسته بندی و انبار شوند. انواع مختلف آجر مانند آجرهای صلب، آجرهای توخالی و آجرهای سوراخدار باید به صورت مجزا دسته بندی و انبار شوند.

هنگام چیدن و دسته بندی آجرها برای بررسی کیفیت و شمارش راحتتر باید اقدامات زیر را انجام دهید:

1. آجرها را بر روی سطح زمین نرم و خشک یا بر روی پالت های چوبی یا پلاستیکی بچینید.
2. در هنگام پالت بندی؛ پشته آجرها نباید بیشی از ۵۰ آجر طول، ۱۰ آجر ارتفاع و ۴ آجر عرض داشته باشد.

تعیین وزن مخصوص

خصوصیاتی مثل تعیین وزن مخصوص، تعیین مقاومت فشاری، تعیین درصد جذب آب و تعیین ضریب نرمی را می‌توان با انجام آزمایشات مختلف محاسبه کرد.

هدف آزمایش

تعیین مقاومت محصول در برابر عوامل جوی و محیطی

وسایل آزمایش

۲ عدد آجر ، خط کش ، تشت آب ، جک هیدرولیکی ، زمان سنج ، ترازو

روش انجام آزمایش

۱- انتخاب ۲ عدد آجر

۲- اندازه گیری ابعاد ( طول ، عرض ، ارتفاع ) با خط کش و محاسبه حجم آجرها

۳- وزن کردن آجرها و محاسبه وزن مخصوص آنها از طریق فرمول   W/V = ρ      و گرفتن میانگین آنها

ρ = وزن مخصوص ( واحد gr / cm3)

W =  وزن ( واحد gr )

V = حجم ( واحد cm3)

۴- شکستن یکی از آجرها ( آجر خشک ) در زیر جک هیدرولیکی و محاسبه مقاومت فشاری آن از طریق فرمول

σ  = مقاومت فشاری آجر خشک ( واحد  kg/cm2)

P  =  نیروی لحضه گسیختگی ( واحد  kgf)

δ  = ۱٫۰۶ =  ضریب خطای دستگاه

۵- قرار دادن آجر دوم در در داخل آب و گرفتن زمان و وزن کردن آن در دقایق  ۱ ، ۲ ، ۴ ، ۸ ، ۱۵ ، ۳۰

۶- محاسبه درصد جذب آب در هر کدام از دقایق فوق ، از طریق فرمول

W1 – ( دقیقه ۱) –  W2

۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۱

W1

W1 = وزن آجر خشک ( واحد gr )

W2 = وزن آجر خیس در هر یک از دقایق فوق ( واحد gr )

۷- وارد کردن اعداد به دست آمده

درصد جذب آب	W2	W1	زمان   (دقیقه)
؟	؟	ثابت	۱
؟	؟	ثابت	۲
؟	؟	ثابت	۴
؟	؟	ثابت	۸
؟	؟	ثابت	۱۵
؟	؟	ثابت	۳۰

۸- رسم نمودار زمان – درصد جذب آب آجر و تعیین زمان اشباع آجر به کمک آن

۹- قرار دادان آجر دوم ( خیس ) در زیر جک هیدرولیکی و شکستن آن و تعیین مقاومت فشاری آن از طریق فرمول

σ  = مقاومت فشاری آجر خشک ( واحد  kg/cm2)

P  =  نیروی لحضه گسیختگی ( واحد  kgf)

δ =  ۱٫۰۶ =  ضریب خطای دستگاه

۱۰- محاسبه ضریب نرمی آجر از طریق فرمول  ۱σ / ۲σ = ضریب نرمی آجر

(عددی کمتر از ۱)

محاسبات :

gr     W1 =۱۷۵۳

cm31100 = 5.5 × ۱۰ × ۲۰ = V

Kg/cm3             ۱٫۷۵۳/۱۱۰۰ = ۱٫۵۹ = ρ

۱٫۰۶ = ۴۲٫۴  kg/cm2.  ۸۰۰۰/ ۲۰۰= ۱σ

gr      W1 =۱۷۵۳

۱۷۵۳ – ( ۱) –  ۱۹۹۶

=۱۳٫۸۰% ۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۱

۱۷۵۳

۱۷۵۳ – ( ۲) –  ۲۰۶۲

= ۱۷٫۵۱۲% ۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۲

۱۷۵۳

۱۷۵۳ – (۴) –  ۲۱۳۰

=۲۱٫۲۷۷% ۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۴

۱۷۵۳

۱۷۵۳ – (۸) –  ۲۱۴۹

= ۲۲٫۱۳۳%۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۸

۱۷۵۳

۱۷۵۳ – (۱۵) –  ۲۱۵۱

= ۲۱٫۸۴% ۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۱۵

۱۷۵۳

۱۷۵۳ – (۳۰) –  ۲۱۵۴= ۲۱٫۱۶۳%۱۰۰ × ————————— = درصد جذب آب  آجر در دقیقه ۳۰

۱۷۵۳

درصد جذب آب	W2	W1	زمان ( دقیقه )
۱۳٫۸۰%	۱۹۹۶	۱۷۵۳	۱
۱۷٫۵۱۲%	۲۰۶۲	۱۷۵۳	۲
۲۱٫۲۷۷%	۲۱۳۰	۱۷۵۳	۴
۲۲٫۱۳۳%	۲۱۴۹	۱۷۵۳	۸
۲۱٫۸۴%	۲۱۵۱	۱۷۵۳	۱۵
۲۱٫۱۶۳%	۲۱۵۴	۱۷۵۳	۳۰

Kg     P = 6000

۱٫۰۶ = ۳۱٫۸  kg/cm2.  ۶۰۰۰/ ۲۰۰= ۱σ

۱σ / ۲σ = ضریب نرمی آجر

= ۴۲٫۴۱σ

= ۳۱٫۸۲σ

۱σ / ۲σ = ضریب نرمی آجر

۴۲٫۴ = ۰٫۷۵ / ۳۱٫۸ = ضریب نرمی آجر

آزمایش‌های کالای سخت شده

تا اینجا تمام آزمایشهایی که شرح داده شد، آزمایشهایی جهت کاستن ضایعات در کارخانه بود. اما در این قسمت به شرح آزمایشهایی که بر روی آجرهای تولید شده صورت می‌گیرد، می پردازیم. اولین قدم در این آزمایشها، نمونه برداری از آجرهاست . توجه شود که ارزش و اعتبار نتایج آزمایشها به میزان دقت در امر نمونه برداری است . بعبارتی نمونه‌ها باید بگونه‌ای انتخاب شوند که معرف انبوهی از آجرهای گروه خود باشند. بهترین زمان و مکان برای نمونه‌برداری از گروهی آجر ، هنگام انتقال آجرهاست. مانند زمان تخلیه آجرها از کوره یا زمان ورود آجرها به کارگاه . ولی گاهی چنین امکانی وجود ندارد. بلکه با انبوهی از آجرهای ریخته شده (کلیکه آجر) روبرو هستیم. در این صورت ، نمونه‌برداری به دو گونه انجام می‌شود: یا بصورت مختصاتی. در روش مختصاتی ، مکان آجرها را خط کشی کرده، برای هر قسمت مختصاتی قائل می‌شویم. اما در هر روش باید توجه نمود که نمونه‌ها، حتی‌المقدور از سطح کلیکه نباشد. از آنجا که در آزمایشهای آجر ، پراکندگی زیاد است، معمولاً برای هر بار ، آزمایش را با ۱۰ نمونه انجام داده، میانگین می‌گیرند. تعداد نمونه‌هایی که باید از هر انبوه آجر برداشت ، بدین شرح است : از ۲۵۰ هزار آجر اول یا بخشی از آن ، ۱۰ نمونه تهیه می‌کنیم و مازاد بر آن از هر ۵۰۰ هزارتای دیگر یا بخشی از آن ، ۵ نمونه برمی‌داریم. بعنوان مثال ، از ۸۰۰ هزار آجر ، ۲۰ نمونه تهیه می‌کنیم : ۱۰ عدد برای ۲۵۰۰۰۰ تای اول، ۵عدد برای تعداد تا ۷۵۰۰۰۰ و ۵ تای دیگر برای مابقی آجرها. گفته شد که برای هر آزمایش ، به ۱۰ نمونه نیاز است. از هر تعداد آجر که به آزمایشگاه فرستاده می‌شود، ۱۰ عدد بدون هیچگونه تعصبی انتخاب شده ، مورد آزمایش واقع می‌شود. پیش از شرح آزمایشها یادآور می‌شویم که در آیین‌نامه، برای هر یک از موارد آزمایش شده ، محدوده‌ای عددی مشخص شده است.

آزمایش سنجش ابعاد

اولین آزمایش بر روی آجرها، آزمایش سنجش ابعاد است. برای این کار معمولاً از کولیس با شاخک بلند استفاده می‌کنند. هر بعد آجر را باید در دو جهت عمود بر هم اندازه و از نتایج حاصل میانگین گرفت. در آیین نامه ایران اجازه داده شده است که این آزمایش، بصورت تجمعی نیز انجام شود. بدین ترتیب که برای اندازه‌گیری هر بعد ، تعداد ۲۴ آجر را از همان بعد در کنار یکدیگر ، روی سطح صافی قرار می‌‌دهند و پس از اندازه‌گیری بعد ۲۴ آجر ، عدد بدست آمده را بر ۲۴ تقسیم می‌نمایند. اگر نتوان سطح صاف مناسبی جهت چیدن تعداد ۲۴ آجر یافت ، می‌توان حالت تجمعی این آزمایش را با دو دسته آجر ۱۲ تایی انجام داد.

تذکر : دقت شود که قبل از انجام این آزمایش ، باید برجستگیها و زوائد چسبیده به سطح آجر را جدا نمود.

آزمایش سنجش میزان انحنا

یکی دیگر از مسایل مربوط به آجر ، مشکل انحنا برداشتن آن بدلیل عدم پخش یکنواخت و مناسب حرارت هنگام خشک شدن و پختن آنست. در آیین نامه آجر ، برای این قوس، مقدار حداکثری مشخص شده است. برای اندازه‌گیری میزان انحنای آجرها، از یک گوه (سطح شیبدار) که یال آن درجه‌بندی شده است، استفاده می‌کنیم. آجر مورد نظر را روی یک سطح صاف قرار داده ، گوه را از پایین یال بطرف داخل آجر می‌فشاریم و بررسی می‌کنیم که گوه تا چه درجه‌ای زیر آجر فرو رفته است.

آزمایش سنجش میزان مقاومت

بنا به تعریف، مقاومت عبارت است از نیرو بخش بر سطح مقطع. برای اندازه‌گیری مقاومت آجر، اگر سطح مقطع خاصی مشخص نشود، بیشترین آنها را در محاسبه منظور کرده ، تحت بار قرار می‌دهند. همانطور که می‌دانید، سطح تحت بار دو قسمت است: قسمت فوقانی و قمست تحتانی . توجه شود که در عمل، هر دو را اندازه‌ گرفته، محاسبه را با عدد کوچکتر انجام می‌دهند.

نکته دیگری که باید یادآور شد آنست که وقتی آجر مرطوب شود ، مقاومتش کاهش می‌یابد. بدین جهت ، برای انجام آزمایش سنجش مقاومت، آجرها را از ۲۴ ساعت قبل در آب قرار می‌دهند و اصطلاحاًً غرق آب‌ می‌کنند تا هنگام آزمایش، شرایط برای کلیه آجرها یکسان باشد. نکته دیگر آنکه برای تقسیم بهتر بار و جلوگیری از مزاحمت ناهمواریهای سطح آجر ، قبل از بارگذاری، هر دو سطح مقطع مورد آزمایش را با ورقه‌ای از فیبر یا مقوا می‌پوشانند . ضخامت این ورقه‌ها حدود ۲ تا ۳ میلیمتر است. در آیین نامه برای هر نوع آجر ، یک حداقل مقاومتی مشخص شده است.

آزمایش سنجش میزان جذب آب

از آزمایشهای بسیار مهم در رابطه با آجر است. میزان جذب آب آجر ، محدوده مشخصی دارد که نباید از آن تخلف ورزد. خاصیت جذب آب در بهبود میزان چسبندگی آجر و ملات مؤثر است. اگر آجری جذب آب کمی داشته باشد، چسبندگی با ملات کم خواهد بود و در اثر بارهای جانبی جدا خواهد شد. همچنین میزان زیاد جذب آب ، بمعنی زیاد بودن مقدار خلل و فرجهای درون آجر است که این مسأله ، دلیلی است برای کم بودن مقاومت آجر . برای سنجش میزان جذب آب ، آزمایشهای متفاوتی توصیه شده است ؛ از قبیل : جذب آب ۲۴ ساعته، جذب آب در ۵ ساعت جوشاندن و جذب آب در خلأ .

جذب آب ۲۴ ساعته و ۵ ساعت جوشاندن

جذب آب وزنی ۲۴ ساعته بر حسب درصد

جذب آب حجمی ۲۴ ساعته بر حسب درصد

جذب آب وزنی ۵ ساعت جوشاندن

جذب آب حجمی ۵ ساعت جوشاندن

وزن مخصوص ظاهری آجر

تخلخل ظاهری آجر

در کلیه این محاسبات فرض بر این است که تمامی منافذ موجود در آجرها پس از ۵ ساعت جوشیدن کاملاً باز می‌شوند و آب می‌تواند بطور کامل در آجر نفوذ کند . اگر آجر را نجوشانیم ، ممکن است آجر کاملاً اشباع نشود. نکته دیگر آنکه چون آزمایش جذب آب ۲۴ ساعته از دقت کافی برخوردار نیست، استاندار ارائه شده، بر مبنای نتایج آزمایش ۵ ساعته جوشاندن و یا جذب آب در خلأ می‌باشد.

تعریف ضریب اشباع

یعنی ضریب اشباع آجر عبارت است از جذب آب وزنی ۲۴ ساعته بخش بر جذب آب وزنی ۵ ساعت جوشاندن.

آزمایش سنجش میزان جذب آب در خلأ

برای انجام این آزمایش ، از یک دیگ چدنی ویژه استفاده می‌کنند. این دیگ دارای دو لوله است که لوله پایینی متصل به ظرف آب و لوله بالایی متصل به پمپ خلأ می‌باشد. آجرهای مورد نظر را درون دیگ می‌چینند و شیر آب را می‌بندند. با آغاز بکار پمپ خلأ ، درون دیگ از هوا خالی می‌شود و هوای موجود در تخلخلات آجر نیز خارج می‌گردد . در این مرحله ، شیر خلأ را بسته ، شیر آب را باز می‌کنند. آب کاملاً درون دیگ بالا کشیده شده، جذب آجرها می‌شود.

آزمایش سنجش میزان شوره زدن

یکی از آزمایشهایی که بر روی آجرها انجام می‌شود، آزمایش تعیین میزان شوره زدن یا سفیدک زدن است. سفیدک از مقدار خیلی اندک که فقط باعث بد منظره شدن آجر می‌شود وجود دارد تا مقدار بسیار زیاد که موجب ورقه ورقه شدن و از بین رفتن آجر می‌شود . جهت اندازه‌گیری میزان سفیدک زدن، مطابق یکی از دو روش ذیل عمل می‌کنند:

روش اول: آجرهای مورد آزمایش را در یک سینی می‌ایستانیم و داخل سینی آب می‌ریزیم. آب ، جذب آجرشده ، پس از مدتی تبخیر می‌شود . بار دیگر این عمل را تکرار می‌کنند. در این صورت اگر آجر قابلیت سفیدک زدن داشته باشد ، سفیدکها ظاهر می‌شوند.

روش دوم: در روش دیگر ، آجری را روی یک سطح صاف می‌خوابانیم و ظرف دهان گشادی را که حاوی مقداری آب است، بطور معکوس روی آن قرار می‌دهند . آب کم کم داخل آجر نفوذ کرده ، تبخیر می‌شود . این عمل را دوبار انجام می‌دهند . اینجا نیز اگر آجر قابلیت سفیدک زدن داشته باشد، آنرا ظاهر می‌کند. برای مقایسه میزان شوره زدن آجرها ، درجه بندیی بشرح ذیل وجود دارد:

درجه صفر : درجه‌یی است که در آن هیچ سفیدکی ظاهر نمی‌شود. ـ درجه کم : کمتر از ۱۰% سطح آجر با شوره پوشیده می‌شود . ـ درجه متوسط : لایه ضخیمی از شوره تا ۵۰% سطح آجر را می‌پوشاند؛ اما از روی سطح آجر فلس یا پودر جدا نمی‌شود . ـ درجه زیاد : قشر ضخیمتری از املاح تا بیش از ۵۰% سطح آجر را می‌پوشاند؛ اما در اینجا نیز فلس یا پودر از سطح آن جدا نمی‌شود . ـ درجه شدید: قشر ضخیمی از سفیدک قسمت عمده سطح آجر را می‌پوشاند و فلس یا پودر از سطح آن جدا می‌شود . انواع سفیدکها چنین است : کربناتی، کلریدی، سولفاتی و نیتراتی. جهت انتخاب راه حل مناسب در مبارزه با این سفیدکها ، اولین قدم، تشخیص نوع سفیدک است. بدین منظور ، ابتدا با یک تیغ و صفحه کاغذی تمیز، از سفیدکهای سطح آجر نمونه ‌برداری کرده، به آزمایشگاه می‌فرستند و در آنجا نوع سفیدک مشخص می‌شود.

سفیدک کربناتی: علت ایجاد این نوع سفیدک، آنست که آجر از ملات ، آب جذب کرده ، در ترکیب با هوا ، سفیدک کربناتی ظاهر می‌کند. جهت جلوگیری از ظهور این سفیدک ، باید کاری کرد که آجر از آب جذب نکند. بدین جهت، هنگام آجر چینی ، ابتدا آنرا مرطوب کرده ، بعد بکار می‌برند.(به این عمل اصطلاحاً ً زنجاب کردن آجر‌ً گویند.) زنجاب کردن، باعث اشباع شدن آجر از آب و عدم تمایل به جذب آب از ملات می‌شود. در برخی مناطق کشورمان ، از آنجا که خود آب سخت است و ترکیبات بی‌کربناتی دارد، وقتی روی آجرکاری را آب می‌پاشند، سفیدک کربناتی ظاهر می‌شود . اگر روی آجرهایی ،‌این نوع از سفیدک ظاهر شد، آنها را با اسید کلریدریک رقیق (جوهر نمک) می‌شویند و بلافاصله با آب شستشو می‌دهند. جوهر نمک، سفیدک کربناتی را در خود حل می‌کند و با جریان آب ، آنها را از سطح آجر دور می‌کند. باید توجه داشت که بلافاصله پس از بکاربردن جوهر نمک، از آب استفاده کرد. زیرا در غیر این صورت، با وجودی که جوهر ، سفیدکهای کربناتی را در خود حل کرده ، کربناتها به کلرید تبدیل می‌شوند و روی آجرها سفیدک کلریدی ظاهر می‌شود سفیدک کلریدی: همانطور که در بالا ذکر شد، راه از بین بردن سفیدک کلریدی، شستشوی آجر با آب است. سفیدک سولفاتی: علتهای ممکن در ظهور این سفیدک عبارتند از

خاک استفاده شده در ساخت آجر ، دارای مقادیر زیادی سولفات باشد.

مقدار سنگ گچ ملات زیاد باشد و آجر آنرا جذب کند.

جهت جلوگیری از ظهور این نوع سفیدک ، از بکار بردن خاکهایی با درصد سولفات زیاد در تولید آجر ، خودداری می‌کنیم.

سفیدک نیتراتی: در خاکهای برخی مناطق کویری ، ترکیباتی از نیترات (شوره) وجود دارد. شوره از هوا رطوبت جذب کرده ،سبب ظهور سفیدک نیتراتی می‌شود. جهت جلوگیری از ظهور این نوع سفیدک،‌ از بکار بردن خاکهای نیتراتی در تولید آجر ، خودداری می‌کنیم.

آزمایش یخ زدگی

طبقه‌بندی

استاندار شماره ۷ ایران، مشخصات آجرهای رسی را شرح می‌دهد. در این استاندارد، آجرهای رسی از دیدگاههای مختلف بشرح ذیل طبقه‌بندی شده‌اند:

طبقه بندی از دیدگاه روش تولید:

آجرهای رسی دستی : با دست ساخته شده ، توپر است و کیفیت چندانی ندارد.

آجرهای نیمه ماشینی: که در طول خط تولید آنها ، قسمتی از کارها ، توسط ماشین انجام می‌شود.

آجرهای ماشینی : دارای اشکال مختلف، توپر و سخت یا سوراخدار ، با کیفیتی بهتر .

طبقه‌بندی از دیدگاه نوع مصرف :

آجر معمولی: برای مصارف عمومی ساختمان استفاده شده، بنام آجر توکار معروف است.

آجرنما: این نوع آجرها به روشهای مخصوص ساخته می‌شوندو باید  دارای ابعاد دقیق و هماهنگ باشند تا ظاهری خوب در نمای سازه ایجاد کنند.

آجر مهندسی مرغوبEngineering Brik : این آجرها ، آجرهایی توپر و سخت و بادوام هستند و با روش ماشینی تولید می‌شوند و به سه دسته تقسیم می‌شوند . این درجه بندیها بر اساس دو عامل ‌مقاومت و جذب‌ آب  است.

درجه ۱: حداقل مقاومت آجر درجه ۱ ،۳۵۰ و حداکثر میزان جذب آب آن، ۱۵% وزنی است.

درجه ۲ : حداقل مقاومت آجر درجه ۲ ، ۲۵۰ و حداکثر میزان جذب آب آن، ۱۶% وزنی است.

درجه ۳ : حداقل مقاومت آجر درجه ۳ ، ۱۵۰% و حداکثر میزان جذب آب آن ، ۱۸% وزنی است.

این آجرها ،عمدتاً باربر هستند.

طبقه‌بندی از دیدگاه کیفیت:

آجر با کیفیت مناسب برای مصارف داخلی: این آجرها توکار هستند. لازم به ذکر است این آجرها را نباید در قسمتهایی از ساختمان که در معرض شرایط مختلف جوی مانند یخ زدن است، بکار برد و هنگامیکه این آجرها به کارگاه می‌رسند، نباید آنها را در محیط سرباز نگهداری نمود. زیرا این آجرها از نظر استاندارد، جذب آب مشخصی ندارند و در اثر بارندگی و مرطوب شدن، تحت فرایند یخ زدن از بین می‌روند.

آجر با کیفیت عادی: از این آجرها در نقاطی که شرایط جوی شدیدی ندارند، در قسمتهای بیرونی ساختمان نیز می‌توان استفاده کرد. ۳ـ آجر با کیفیت ویژه : این آجرها معمولاً همان آجرهای مهندسی مرغوبند که البته قادرند شرایط محیطی سخت را نیز تحمل کنند.

طبقه بندی از دیدگاه شکل :

آجر توپر : نوعی آجر است که حجم سوراخهای آن از ۲۵% حجم  آجر تجاوز نمی‌کند. در این نوع از آجرها جهت محاسبه مقاومت ، بار وارد بر آجر را بدون در نظر گرفتن سوراخها ، بر کل سطح مقطع تقسیم می‌کنند.

آجر سوراخ‌دار: در این نوع از آجرها ، حجم سوراخها از ۲۵% حجم آجر بیشتر است. اما مساحت هر یک از سوراخها، از ۳۰۰۰ تجاوز نمی‌کند.

آجر توخالی: که در آن، حجم سوراخها بیش از ۲۵% حجم آجر است و برای ابعاد سوراخها محدودیتی وجود ندارد

آجر با شکل ویژه: این آجرها، دارای اشکال مختلف هندسی هستند. مانند آجرهایی که جهت کف پوش در پیاده‌روها و پارکها استفاده می‌شوند. ۵ـ آجر متخلخل: حجم منافذ در این نوع از آجرها ، بیش از ۲۰% حجم آجر است.

آجر کاری و خصوصیات ملات

تا اینجا، شرایط مناسب و مسایل ضروری برای تولید ‌آجرهایی خوب، شرح داده  شد.سپس آزمایشهای آجر بیان گردید و جمیعاً با عنایت به مطالب عنوان شده ، می‌توان از ورود آجرهایی مطلوب به کارگاه مطمئن شد. اما توجه به این مطلب ضروری است که هر آجر ،‌تنها بعنوان یک واحد ساختمانی کارایی دارد و مسأله مهمتر در مورد آجر ، نحوه اتصال و برقراری ارتباط بین این واحدهاست. بعبارت دیگر، در هنگام بررسی قسمتی از سازه که با آجر ساخته شده است، به دو نکته توجه می‌کنیم:

کیفیت هر آجر بصورت واحد

نحوه آجرکاری

در این بخش ، به شرح آجرکاری  می‌پردازیم. آجرکاری ، مجموعه‌ای است از آجرها و ملات بین آنها و این مجموعه است که بار را تحمل می‌کند. پس لازم است که عملکرد آجرکاری بررسی شود . برای آزمون آجرکاریهای مختلف، با آجرها و ملاتهای متفاوت ، ستونهای کوچکی بارتفاع یک متر می‌سازند و آنها را در آزمایشگاه تحت بار قرار می‌دهند و تأثیر پارامترهای مختلف را بررسی می‌نمایند. این آزمایشها نشان داد که مقاومت آجرکاری علاوه بر مقاومت آجر، به مقاومت ملات نیز بستگی دارد. برای هر نوع آجر ، مقاومت آجرکاری را با ملاتهای گوناگون آزموده، نتایج را روی نمودار بررسی می‌کنند . همانطور که از نمودار مقابل نیز می‌توان دریافت ، برای هر نوع آجر، افزودن مقاومت ملات تا حد مشخصی مقاومت آجرکاری را زیاد می‌کند و پس از آن اثر مثبتی ندارد. نکته دیگری که توجه به آن ضروری است، اینست که وقتی مقاومت آجر دارای محدودیت است و بعبارتی خود آجر نتواند بار وارده را تحمل کند، افزودن مقاومت ملات تنها هدردادن مقدار قابل ملاحظه‌ای سیمان خواهد بود. پس نباید بی‌جهت از ملاتهایی با مقاومت زیاد استفاده کرد.

برخی از خصوصیات دیگر ملات بشرح ذیل است :ملات باید براحتی پخش شود و در موقع پخش شدن خشن نباشد. همچنین ملات باید در برابر آجر ، خاصیت ً حفظ آب ً داشته باشد. یادآوری می‌کنیم که آجر مکنده است و براحتی آب جذب می‌کند. این امر سبب می‌شود که آجر در مجاورت ملات ، آب آنرا کشیده ، مشکلاتی بوجود آورد. چسبندگی ملات به آجر باید در حد قابل قبول باشد. ملات نباید دارای درصد جمع‌شدگی بالایی باشد.(گاهی میزان جمع شدگی بحدی است که نه تنها خود ملات، بلکه آجرها نیز ترک می‌خورند . بعنوان مثال، استفاده از سیمان خالص بعنوان ملات به هیچ وجه جایز نیست.) ملاتهای عادی بکار رفته در ساختمان، مخلوطی است از سیمان پرتلند، ماسه و آهک . آهک تمام خصوصیات مطلوب را به ملات می‌دهد: چسبندگی ، پخش شدگی، ترک نخوردن، حفظ آب و … در ضمن آزمایش نشان داده است که اگر در تهیه ملات، تا ۵۰% سیمان را با آهک جایگزین کنیم، مقاومت ملات تنها در حدود ۵% افت خواهد کرد . (ملات باتارد) از آنجا که طبق نمودار ،مقاومت مبحثی بحرانی نیست، اگر مقاومت آن به  مقاومت آجر هم برسد ، کافی است. بسیاری از بناها از ملاتهای باتارد استفاده می‌کنند . برخی دیگر نیز سیمان بنایی را بخدمت می‌گیرند . اما در مورد ملاتهای باتارد، مشکلی که هم اکنون با آن دست به گریبانیم ، آنست که در بازارهای داخلی ، آهک آماده عرضه نمی‌شود و در صورت نیاز باید آنرا در داخل کارگاه تهیه کرد. نکته دیگر در امر آجرکاری ، مهارت بناست. سایر نکات قابل ذکر در این بخش بدین شرح است:

آجرها باید کاملاً صاف چیده شوند.

از آجرهای شکسته با شکل غیر هندسی به هیچ وجه استفاده نکرد. همانطور که در مبحث ضایعات آجر نیز اشاره شد، این امر سبب کاهش مقاومت آجرکاری می‌شود . آزمایش نشان داده است که برای تهیه نیمه آجر ، باید آنرا بشکل هندسی برید که این امر متأسفانه در ایران انجام نمی‌شود.

درزهای قائم باید همزمان با چیدن آجرها پر شود. در حالیکه در کشورمان رسم بر این است که ابتدا آجرکاری انجام می‌شود و بعد تنها قسمت جلویی درزهای قائم پر می‌شود . (به این عمل اصطلاحا بند کشی گویند.)

در موارد مختلفی مشاهده شده است که در تهیه ملات از ماسه با دانه‌بندی درشت استفاده می‌شود که چسبندگی مطلوبی ندارد. در حالیکه در بسیاری از کشورهای خارجی، برای این امر از ماسه‌ بادی بهره می‌گیرند که ملات آن بصورت گل و دارای درصد چسبندگی بالایی است.

آجرها حتماً باید بصورت شاغولی چیده شوند. شاغولی نبودن دیوار ، ۳۰ تا ۴۰ درصد از مقاومت آجرکاری می‌کاهد.

اگر ضخامت ملات بیش از حدی که جهت ایجاد چسبندگی لازم است اختیار شود ، مقاومت حاصل کم می‌شود آزمایش نشان داده است که افزایش غیر اصولی ضخامت ملات از مقاومت آجرکاری می‌کاهد. در حد استاندارد، هر چه ضخامت ملات کمتر باشد، نتیجه مطلوبتر است. بدین منظور ، بناها از وسیله‌ای بنام ً شمشه ملات‌ً استفاده می‌کنند که تشکیل شده است از یک میله بمقطع مستطیل با ضخامت مشخص. بنا هنگام ریختن ملات با قرار دادن شمشه در کنار سطح آجر ، ملات را تنها تا سطح بالایی آن می‌ریزد. مشکل عمده ، نحوه غلط آجرچینی است که سبب ضخیم شدن و در عین حال ، کمیِ مقاومت دیوار است. در حالیکه آجرچینی صحیح بقطر cm10 می‌تواند بار ۴ طبقه را تحمل نماید.

مصارف

به اعتقاد باستان شناسان، اولین بار آجر در سرزمین بین النهرین تهیه شده است. به هر صورت باید آجر پس پیدایش آتش و در نواحی که معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد. نمونه های زیبا و باعظمت کاربرد آجر در معماری ایران باستان نماینده پیشرفت درخشان ایرانیان در تولید و مهندسی کاربرد این مصالح است. در این میان می توان از زیگورات چغازنبیل، ایوان مدائن، کاخ های فیروزآباد و لرستان در قبل از اسلا م و همین طور مساجد جامع اصفهان و یزد، گنبد کاووس و ارگ تبریز مربوط به دوران بعد از اسلا م نام برد.

رمز توانایی آجر در خلق شگفت انگیزترین ساختمان های تاریخ در تناسبات آن نهفته است. این ابعاد در طی زمان متحول شده و در حال حاضر با ساختار و توانایی بدن انسان هماهنگ شده است. ابعاد آجر به طریقی است که به راحتی در یکدیگر قفل و بست می گردند. این خاصیت، کیفیت های مهندسی بی شماری از جمله در محل اتصال دو دیوار به یکدیگر به وجود میآورد. آجرها به کمک ملا ت به یکدیگر متصل می شوند و سطح یکنواختی را به وجود میآورند. این ابعاد متناسب باعث شده است که این مصالح به منظور اجرای دهانه های وسیع به صورت قوس و طاق و گنبد که از زمان قبل از ساسانیان در ایران رواج داشته است، کارآیی منحصر به فردی داشته باشد.

خواص آجر باعث شده است که به عنوان مصالح پرکننده دیوار و سقف از جمله پرمصرف ترین مصالح باشد. زیبایی آجر و الگوی حاصل از آجر چینی باعث شده است که به صورت نما در داخل و خارج بنا مورد استفاده قرار گیرد و هویت خاصی به ساختمان ببخشد. استفاده از آجر به عنوان فرش کف و پلکان، فارغ از مقاومت مطلوب آن ویژگی های اقلیمی این مصالح کویری را بیشتر به نمایش می گذارد.

روش نوین امروزی، وسایل فنی زیاد و امکانات فراوانی را به دست معماران داده است که با وجود مدرن بودن، وسیله ای برای شکفتن روح حساس و زیباشناس آنها است. البته تنها آجر وسیله شناخت این زیبایی روحی نیست و عناصر بسیاری نیز این عمل را به خوبی انجام می دهند ولی فرق بین آنها در این است که آجر قابلیت ایفای هر منظوری را دارد و باوجود گذشت قرون متمادی هنوز مدرن است. یک ساختمان آجری جزئی از طبیعت است و همآوایی آن را نه تنها به هم نمی زند بلکه رنگ و فرم بدیعی نیز به آن می بخشد و با این وجود هیچ گاه کهنه نبوده و نیست و همراه با زمان پیش می رود. به هر حال یک ساختمان آجری همانند یک فرش دستباف، ترکیب بدیعی از سلیقه های بی انتهای معماران هنرمند است.

بر طبق استاندارد شماره  ۷  ایران آجرهای مصرفی در نما باید دارای مشخصات زیر باشند:

معایب ظاهری

آجرنما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک خوردگی، شوره زدگی، آلوئک و نظایر آن باشد.

لبه های آجر

خط فصل مشترک سطوح آجرها باید مستقیم و زوایای تلا قی آنها قائمه و سطوح شان صاف باشد.

در آجرهای سوراخ دار: سوراخ ها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یکنواخت در سطح آن توزیع شده باشند و جمع مساحت آنها باید بین  ۲۵  تا  ۴۰  درصد سطح آجرها باشد. بعد سوراخ های مربع و قطر سوراخ های دایره ای باید حداکثر به  ۲۶  میلیمتر محدود شود و در ضخامت دیواره بین سوراخ و لبه آجر بیش از  ۱۵  میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از  ۱۰  میلیمتر باشد.

مقاومت در برابر یخبندان

آجرهای مصرفی در نما باید در برابر یخبندان پایدار باشند و در آزمایش یخ زدگی دچار خرابی ظاهر مانند ورقه ورقه شدن، ترک خوردن و خوردگی نشوند.

قطعات نازک آجری (آجر دوغایی) مورد مصرف در نماسازی به ابعاد  ۲۰* (۴۰  یا  ۳۰) * ۲۰۰  میلیمتر با قطعات موزائیکی نازک آجری نما به ضخامت  ۲۰  یا  ۳۰  میلیمتر با نقش چند آجر بندکشی شده (آجر موزاییکی) ساخته می شوند حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره  ۷  ایران باشند.

ترک در سطح آجر: وجود یک ترک عمیق در سطح متوسط آجر حداکثر تا عمق  ۴۰  میلیمتر در آجر پشت کار بلا اشکال است ولی به طور کلی درصد آجرهای ترک دار نباید بیشتر از  ۲۵  باشد.

پیچیدگی، انحنا و فرورفتگی: پیچیدگی در امتداد سطح بزرگ آجر حداکثر  ۴  میلیمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا  ۵  میلیمتر مجاز است. آجر نباید انحنا و فرورفتگی بیش از  ۵  میلیمتر داشته باشد و این مقدار در صورتی قابل قبول است که میزان آن از  ۲۰  درصد کل آجرها افزایش پیدا نکند.

– سایر موارد: آجر باید کاملا ً پخته و یکنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ دار ایجاد کند. به علت عدم چسبندگی آجرهای کهنه به ملات حتی المقدور از آنها استفاده نمی شود و تنها در صورت انجام پیش بینی های لازم به صورت ساییدن یا برس سیمی استفاده از آن مجاز خواهد بود.

آجرهای ساختمانی مقاومت خوبی در برابر آتش دارند به طوری که یک دیوار  ۲۲  سانتی متری از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد.

قیمت انواع آجر

در لینک زیر میتواندمهر 29, 1401//در , /توسط

آجرهای خوب یکی از مهمترین مصالح ساختمانی مورد استفاده در ساخت و ساز هستند. در اشکال مستطیلی و دارای ابعاد استاندارد موجود است. آجر از مواد طبیعی (خشت) ساخته می شود و از سال ها قبل در ساخت و ساز استفاده می شود. بنایی آجری یک هنر عالی در ساخت و ساز است که در آن آجرها به طور سیستماتیک از نظر اتصال، اتصال و تکمیل چیده می شوند. در بنایی آجرها با کمک ملات (سیمان + ماسه + آب) به یکدیگر چسبانده می شوند. استحکام بنایی آجر عمدتاً به کیفیت آجر و نوع ملات بستگی دارد.

قبل از استفاده، آجرها را در آب خیس کنید. از آنجایی که آجر در مقادیر زیاد استفاده می شود، این کار آسانی نیست. بنابراین، می خواهیم بدانیم روش صحیح خیساندن آجرها در آب چیست – چه مدت باید خیس شوند و چگونه می توان زمان خیساندن انواع آجرهایی را که ممکن است از انواع مختلف زمین ساخته شوند تعیین کرد؟

آجرها را باید قبل از استفاده برای مدتی در آب خیس کنید که به اندازه کافی آب به تمام عمق آجر نفوذ کند. دوره خیساندن به طور کلی حداقل شش ساعت است. دوره خیساندن را می توان با یک آزمایش میدانی ساده در محل تعیین کرد.

آجرها را برای دوره های مختلف در آب خیس می کنند و سپس می شکنند تا میزان نفوذ آب را پیدا کنند. حداقل دوره ای که مربوط به خیساندن کامل است، یک دوره مجاز خواهد بود. اگر آجرها برای مدت زمان مورد نیاز در آبی که مرتباً تعویض می‌شود خیس شوند، نمک‌های محلول در می‌شوند و گل‌دهی بعدی کاهش می‌یابد. خیس شدن آجرها به حذف کثیفی، ماسه و گرد و غبار از آنها کمک می‌کند.

خیس کردن آجر چیست؟

وقتی جسمی با غوطه ور کردن آن در مایع کاملاً خیس می شود به آن خیساندن می گویند. خیس کردن کامل آجر یعنی اشباع شدن با غوطه وری در آب به آن خیس کردن آجر می گویند.

چرا آجرها را باید در آب خیس کرد؟

الف) وقتی آجر در آب خیس شود چه اتفاقی خواهد افتاد؟

آجر ذاتاً متخلخل است و از این رو تمایل به جذب آب یا رطوبت دارد. تخلخل، قابلیت رهاسازی و جذب رطوبت است و از خواص مهم و مفید آجر است.

• هنگامی که آجر در آب خیس می شود، آجر آب را جذب می کند و هوا آزاد می کند به طوری که وقتی در بنایی استفاده می شود و روی ملات مرطوب قرار می گیرد، دیگر آبی از ملات مرطوب جذب نمی کند. اما اگر خشک باشد یعنی در آب خیس نشود شروع به جذب آب از ملات می کند. بنابراین به دلیل از دست رفتن آب از ملات، هیدراتاسیون سیمان صورت نمی گیرد و ملات استحکام نمی یابد. بنابراین، در ایجاد پیوند قوی بین آجر و ملات شکست خواهد خورد. در نهایت باعث ضعیف شدن چسبندگی دیوار بنایی می شود.
• خیساندن همچنین به از بین بردن کثیفی، گرد و غبار، ماسه و به ویژه هر نوع نمک محلول دیگری که باعث شکوفه می شود کمک می کند.
• اگر آجرها به مدت لازم در آب خیسانده شوند، نمک محلول در آجرها شسته می‌شود و متعاقباً از شکوفایی آن کاسته می‌شود.

خیساندن معمولا مکیدن آب از ملات مرطوب توسط آجر را کاهش می دهد، در غیر این صورت ملات به زودی خشک می شود و قبل از رسیدن به هر گونه استحکامی خرد می شود.

(ب) اگر آجرها در آب خیس نشوند چه اتفاقی می افتد؟

• آجرها از مواد طبیعی (خاک رس) ساخته می شوند و سپس برای دستیابی به استحکام در دمای بالا سوزانده می شوند. زمانی که از آجر در ساختمان سازی استفاده می شود، خشک است و زمانی که آجر در آب خیس نمی شود، آب زیادی را از ملات سیمان جذب می کند. بنابراین نسبت آب به ملات کاهش می‌یابد در نتیجه ملات ضعیف می‌شود و ملات به دلیل کمبود آب کافی برای هیدراتاسیون سیمان در ملات، نمی‌تواند بین آجرها پیوند ایجاد کند (هیدراتاسیون سیمان یک فرآیند شیمیایی بین سیمان است. ذرات و آب، و این فرآیند زمانی شروع می شود که آب به سیمان اضافه می شود که مقدار مشخصی گرما تولید می کند).
• همچنین بر نسبت آب سیمان ملات و محتوای آب مورد نیاز برای ساخت ملات قابل کار برای تأثیر می گذارد. نسبت سیمان آب نیز برای استحکام و چسبندگی ملات مهم است. وقتی نسبت آب سیمان بهینه نباشد ملات ضعیف می شود و قابل کار نمی ماند. در نهایت باعث ضعیف شدن بنایی و کاهش استحکام بنایی می شود.

به دلایل فوق، لازم است آجرها را قبل از چیدن در آب خیس کنید.

آجر قبل از استفاده چقدر باید در آب خیس شود؟

آجرها مصالح ساختمانی متخلخل هستند، بنابراین زمان خیساندن آجرها به تخلخل آنها بستگی دارد. هنگامی که آجرها بسیار متخلخل هستند، به سرعت خیس می شوند و در مقایسه با آجرهای کمتر متخلخل به خیساندن کمتری نیاز دارند. مدت خیساندن آجر به شرایط آب و هوایی نیز بستگی دارد.

خیس کردن آجر با پاشیدن آب یک روش رایج است. اما این روش ممکن است نتیجه ای نداشته باشد. لازم است آجرها کاملاً از آب اشباع شوند. آجرها را باید آنقدر خیس کنید که حتی یک قطره آب را جذب نکند.

آجرها را باید قبل از استفاده برای مدتی در آب خیس کنید تا آب در تمام عمق آجرها نفوذ کند. معمولاً توصیه می شود آجرها را حداقل 12 ساعت خیس کنید. خیساندن آجرها باید تا پایان حباب هوا ادامه یابد.

جذب آب مجاز برای همه آجرهای رسی 12 تا 20 درصد وزن آن است. به خاطر داشته باشید: پس از خیساندن آجرها در آب، آجرهای خوب در هنگام خشک شدن، رسوبات نمک سفید را نشان نمی دهند.

چگونه آجر را در آب خیس کنیم؟

بهترین راه برای انجام این کار استفاده از درام برای خیساندن آجر است. آجرها را داخل درام یا مخزن قرار دهید و آن را کاملاً با آب پر کنید و اجازه دهید خیساندن اتفاق بیفتد.

روش جایگزین دوم این است که آجرها را می‌توان به اندازه کافی در پشته‌ها با پاشیدن زیاد آب تمیز روی آجرها در فواصل زمانی معین برای مدتی نه کمتر از شش تا هشت ساعت خیس کرد.

در ساختمان های چند طبقه نمی توان در طبقه همکف آجر را در آب خیس کرد و به طبقات دیگر برد. از این رو ترتیبات لازم را برای مخزن ذخیره موقت آب در هر طبقه انجام دهید.

هر روز آن مقدار آجر را در یک مخزن آب قرار دهید که برای روز بعد لازم است. روز بعد آنها را حداقل یک ساعت قبل از شروع کار بنایی از آب خارج کنید تا آب اضافی از آجرها خارج شود.

آجرهای خیس شده را باید در مکانی تمیز قرار دهید که دوباره با خاک، خاک و غیره تماس نداشته باشند. به یاد داشته باشید:

• آجرهای خیس شده باید از قبل از مخزن آب خارج شوند تا پوست آجر در زمان گذاشتن واقعی خشک بماند.
• آجرها نباید در زمان استفاده خیلی مرطوب باشند، زیرا احتمال لغزش روی بستر ملات وجود دارد. همچنین در صورت خیس بودن آجرها، چسبندگی مناسب آجرها به ملات امکان پذیر نخواهد بود.

اینها دلایل مهم خیساندن آجر در آب قبل از استفاده در ساختمان هستند. این مهم ترین روشی است که قبل از ساختن هر خانه خود انجام دهید.

قبل انتخاب انواع و انواع با کارشناسان شهر آجزنجاب کردن آجر یکی از مهمترین اقداماتی است که پیش از استفاده از هر نوع آجر در پروژه های مختلف عمرانی باید صورت بگیرد. در واقع با  زنجاب کردن آجر از میزان خشکی آجر کاشته و قدرت چسبندگی ملات را به آن افزایش می دهند. همین موضوع باعث افزایش قدرت استحکام آجر در طولانی مدت می شود. علاوه بر اینکه  می توان یکی از مهمترین علل  استحکام و ماندگاری سازه های آجری را طی سالیان متمادی همین موضوع دانست.

🧱 مطالعه بیشتر: 🧱

زنجاب کردن آجر به چه معناست؟

زنجاب کردن آجر در واقع به معنای آب زیادی است که به خورد آجر می رود، است. در این روش آجری که از کوره خارج می شود کاملا خشک است. از همین رو اگر به طور مستقیم برای سازه های مختلف استفاده شود به دلیل خشک بودن نمی تواند چسبندگی خوبی با ملات داشته باشد. به همین خاطر غالبا آجر را یک ساعت پیش از استفاده در آب می‌گذارند تا با جذب آب توان استحکام و چسبندگی ملات به آن افزایش پیدا کند. علاوه براینکه اشباع از آب می شود و آب ملات را جذب نمی کند.

زنجاب کردن آنچنان در استحکام سازه های آجری موثر است. طی سالیان طولانی حتی در زمان تخریب یک سازه به راحتی نمی توان با ابزار و لوازم عادی اقدام به تخریب آن کرد.

البته در نظر داشته باشید که زنجاب کردن برای آجرهای با کیفیت می تواند بیشترین کارایی را به همراه داشته باشد. از همین رو در صورت نیاز به خرید آجر لازم است اقدام به خرید انواع آجر از شرکت های معتبر و دارای اصالت کیفیت کنید.

شرکت پیشگامان آژمان تدبیر با برند تجاری از جمله شرکت های تولیدکننده و عرضه کننده انواع آجر است.  شما می توانید برای خرید ، آجر سوراخدار، لفتون، رسی و.. از طریق آن اقدام کنید.

🧱 مطالعه بیشتر:  🧱

چرا آجرها باید زنجاب شوند؟

زنجاب کردن آجر یکی از مهمترین عواملی ست که برای افزایش کیفیت آجر و نیز استحکام سازه مورد استفاده قرار می گیرد. وقتی سازه ای با بهترین کیفیت و متریال می سازید لازم است روش استفاده از ان را نیز بدانید.

بهترین آجرهای با کیفیت نیز نیازمند  زنجاب کردن برای افزایش توان و استحکام آن است. آجرها دارای بافت توخالی و متخلخل هستند که پس از طی کردن فرایند پخت آب خود را به طور کامل از دست داده و خشک و شکننده می شود. از همین رو  پیش از استفاده از آجر آن را به مدت حداقل یک ساعت تا ۴۵ دقیقه در آب به خوبی می خیسانند تا بدون جذب آب ملات، به افزایش استحکام سازه کمک کند.

نفوذ آب ناشی  زنجاب کردن آجر کمک می کند تا هوای موجود در ذرات آجر از آن خارج و آب جایگزین آن شود و رطوبت کافی برای جذب و چسبندگی را داشته باشد.

نکته مهم دیگری که  زنجاب کردن آجر به همراه دارد خارج شدن نمک موجود در آجر و متعاقبا  عدم شوره زدن آجر پس از گذشت چند سال است.

اگر آجرها زنجاب نشوند چه اتفاقی می افتد؟

شاید برای شما این سوال مطرح شود که اگر فرایند زنجاب کردن در آجر طی نشود، چه اتفاقی می افتد؟ برای پاسخ به این سوال می توان گفت خشکی آجر به دلیل فرایند پخت آن در دمای بالا باعث جذب آب ملات و کاهش تاثیر چسبندگی ملات می شود. در نتیجه ملات به کار رفته نمی تواند استحکام و مقاومت مورد نظر را برآورده کند در نتیجه آجرها به خوبی روی دیگر چسبیده نمی شوند.

دیوار یا سازه مورد نظر دیگر استحکام لازم را نخواهد داشت. علاوه بر اینکه به دلیل عدم زنجاب شدن و خروج نمک اجر، به مرور آجر شوره می زند و از زیبایی ظاهری آن به ویژه در نمای ساختمان می کاهد.

روش صحیح زنجاب کردن آجر

روش صحیح  زنجاب کردن آجر به این صورت است که اول باید نوع آجر و میزان تخلخل آن مشخص شود. آجرهایی که تخلخل بالایی دارند به سرعت آب به آن نفوذ می کند بنابراین میزان ماندگاری آن در آب باید کم شود. اینکه صرفا با آب پاشی اقدام به خیس کردن آجرها کنید نیز روش درستی نیست. از همین رو با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و میزان تخلخل آجر برای خیساندن آن در آب تصمیم بگیرید.

برخی آجرها ممکن است با یک ساعت خیساندن در آب به طور کامل زنجاب شود، اما غالب آجرها چیزی حدود ۱۲ ساعت زمان برای زنجاب شدن نیاز دارند. در مواردی نیز می توان از روش پاشش آب طی ۶ تا ۸ ساعت برای زنجاب کردن استفاده کرد.

یکی از مشخصه های آجر زنجاب شده عدم وجود رسوب های سفید نمک در آن است که پس از خشک شدن هیچ اثری از خود به جا نمی گذارد.

🧱 مطالعه بیشتر:  🧱

برای زنجاب کردن آجر چقدر باید آن را در آب خیس کرد؟

نمی توان زمان دقیقی برای میزان زنجاب کردن بیان کرد. زنجاب کردن در همه آجرها یکسان نیست و به عواملی مانند میزان تخلخل آجر، اقلیم آب و هوا بستگی دارد.

اما به طور کلی می توان از دو روش پاشش آب در بازه زمانی ۶ تا ۸ ساعت یا خیساندن ۱۲ ساعت آجر در آب استفاده کرد.

چگونه آجر را در آب خیس کنیم؟

برای خیساندن آجر در آب با همان زنجاب کردن بهترین راهکار قرار دادن آجرها در یک مخزن و اضافه کردن آب در مخزن به مدت ۱۲ ساعت است. در این شرایط همه آجرها به خوبی در آب قرار می گیرند  و به طور کامل زنجاب می شود. در این شرایط همه نمک موجود در آجر به طور کامل از آن خارج می شود و پس از خشک شدن آجرها هیچ اثری از رسوب نمک در آن ها دیده نمی شود. از همین رو بهترین روش زنجاب کردن را می توان همین روش دانست.

گرچه روش های دیگری نیز وجود دارد. اما به طور قطع نمی تواند این میزان اثربخشی را داشته باشد.

ر با شماره تماس بگیرید و با آگاهی کامل انتخاب کنید.

قیمت انواع آجر در کارخانه آجر اصفهان را مشاهده فرمایید.